Çinko eksikliği, vücudun temel fonksiyonlarını etkileyen yaygın bir mineral dengesizliğidir. Bağışıklık sisteminden DNA sentezine kadar 300’den fazla enzimatik süreçte rol alan çinko, eksikliğinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya nüfusunun %17’sinde çinko yetersizliği görülmektedir.
Çinko Eksikliğinin Yaygın Belirtileri
Bağışıklık sisteminin zayıflaması sonucu sık enfeksiyon geçirme en erken belirtilerdendir. Saçlarda dökülme ve matlaşma, tırnaklarda beyaz lekeler ve kırılganlık karakteristik bulgulardır. Tat ve koku alma duyusunda azalma, iştah kaybına yol açarken, geç iyileşen yaralar ve ciltte pullu döküntüler sık gözlemlenir. Çocuklarda büyüme geriliği ve ergenlik gecikmesi önemli uyarı sinyalleridir.
Eksikliğin Temel Nedenleri
Diyette yetersiz hayvansal gıda tüketimi (vegan/vejetaryen beslenme) başlıca sebeptir. Crohn hastalığı, çölyak gibi emilim bozukluğuna yol açan sindirim sorunları çinko alımını engeller. Aşırı alkol tüketimi, diüretik ilaçlar ve kronik böbrek yetmezliği vücuttaki çinko depolarını tüketir. Hamilelik ve emzirme döneminde artan ihtiyaç karşılanmadığında eksiklik gelişebilir.
Teşhis Yöntemleri
Serum çinko testi en yaygın tanı aracıdır, ancak hücre içi seviyeleri yansıtmada sınırlıdır. Alkalen fosfataz enzim düzeyi (çinkoya bağımlı enzim) dolaylı ölçüm sağlar. Saç mineral analizi uzun vadeli durumu değerlendirir. Klinik bulgular ve risk faktörleri tanıda kritik rol oynar.
Tedavi Protokolleri
Oral çinko takviyeleri (çinko glukonat, çinko sülfat) temel tedavidir. Günde 15-30 mg elementer çinko, aç karnına alınmalıdır. Şiddetli emilim bozukluklarında IV çinko tedavisi uygulanır. Bakır-çinko dengesini korumak için 10 mg çinko başına 1 mg bakır takviyesi önerilir. Tedavi süresi eksiklik şiddetine göre 1-6 ay değişir.
Çinko Açısından Zengin Besinler
İstiridye (85g’da 74mg), kırmızı et (100g’da 7mg), kabak çekirdeği (30g’da 4.2mg), nohut (1 bardak pişmiş: 2.5mg) en iyi kaynaklardır. Süt ürünleri, yumurta ve mantar orta düzeyde çinko içerir. Bitkisel kaynaklardaki emilimi artırmak için mayalama veya filizlendirme yöntemleri kullanılmalıdır.
Önleme Stratejileri
Günlük 8-11 mg çinko alımı yetişkinler için yeterlidir. Süt ürünleri içeren tahıl gevrekleri gibi gıda kombinasyonları emilimi artırır. Alkol tüketiminin sınırlandırılması, çinko atılımını azaltır. Gastrik bypass ameliyatı geçirenlerde rutin takviye önemlidir.
Hangi Durumlarda Doktora Başvurulmalı?
Sebepsiz saç dökülmesi, 6 haftadan uzun süren yaralar, tekrarlayan ishal atakları veya çocuklarda persistan büyüme geriliği durumlarında dahiliye uzmanına başvurulmalıdır. Hamilelerde ve kronik hastalığı olanlarda takviye kullanmadan önce mutlaka hekim onayı alınmalıdır.
