Beyin damar hastalıkları, beyne kan taşıyan damarların tıkanması, daralması veya yırtılması sonucu oluşan ve acil müdahale gerektiren ciddi sağlık sorunlarıdır. İnme (felç), beyin kanaması ve anevrizma gibi hayati risk taşıyan durumları kapsayan bu hastalıklar, dünya çapında ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alır. Erken teşhis ve doğru tedavi, kalıcı hasarı önlemede kritik rol oynar.
Beyin Damar Hastalıklarının Türleri
- İskemik İnme: Beyin damarlarının pıhtıyla tıkanması sonucu oksijen yetersizliği. Tüm inmelerin %85’ini oluşturur.
- Hemorajik İnme: Beyin damarlarının yırtılmasıyla oluşan kanama. Hipertansiyon ve anevrizma ana nedenlerdir.
- Geçici İskemik Atak (TIA): "Mini felç" olarak bilinen, 24 saatten kısa süren geçici tıkanma.
- Beyin Anevrizması: Damar duvarında baloncuk oluşumu. Yırtıldığında subaraknoid kanamaya yol açar.
- Vasküler Demans: Tekrarlayan küçük inmelerin neden olduğu bilişsel bozulma.
Belirtiler: Acil Müdahale Gerektiren İşaretler
- Ani Gelişen Nörolojik Bulgular: Vücudun bir yarısında uyuşma veya güç kaybı
- Konuşma Bozuklukları: Kelimeleri karıştırma veya anlamsız cümleler kurma
- Görme Problemleri: Tek veya çift gözde ani görme kaybı
- Denge Kaybı: Sebepsiz düşmeler, koordinasyon bozukluğu
- Şiddetli Baş Ağrısı: "Hayatımın en kötü baş ağrısı" olarak tanımlanan ani ağrı
Risk Faktörleri ve Nedenleri
Kontrol edilebilir ve edilemeyen faktörler hastalık riskini artırır. Hipertansiyon (%45 vakadan sorumlu), diyabet, sigara kullanımı ve yüksek kolesterol en yaygın değiştirilebilir risklerdir. Ailesel yatkınlık, ileri yaş ve cinsiyet (erkeklerde daha sık) değiştirilemeyen faktörler arasındadır. Atriyal fibrilasyon gibi ritim bozuklukları, pıhtı oluşumunu tetikleyebilir.
Teşhis Yöntemleri
- Bilgisayarlı Tomografi (BT): Kanama varlığını dakikalar içinde gösterir.
- Manyetik Rezonans (MR): İskemik hasarı erken evrede tespit eder.
- Anjiyografi: Damar tıkanıklıklarının ve anevrizmaların 3 boyutlu görüntülenmesi.
- Karotis Doppler: Boyun damarlarındaki darlıkların değerlendirilmesi.
Tedavi Yaklaşımları
- İskemik İnmede Acil Müdahale: İlk 4.5 saatte uygulanan tPA (doku plazminojen aktivatörü) pıhtıyı eritir.
- Mekanik Trombektomi: Büyük damar tıkanıklıklarında ilk 24 saatte stent benzeri cihazlarla pıhtı çekilmesi.
- Anevrizma Tedavisi: Kırılma riski yüksek anevrizmalara yönelik endovasküler koilleme veya klipleme.
- Rehabilitasyon: Fizik tedavi, konuşma terapisi ve ergoterapi ile fonksiyonların geri kazanılması.
Korunma Stratejileri
- Kan Basıncı Kontrolü: Hedef değer 130/80 mmHg altı.
- Antitrombosit Tedavi: Aspirin veya klopidogrel gibi ilaçlarla pıhtı oluşumunun önlenmesi.
- Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Akdeniz diyeti, haftada 150 dakika orta tempolu egzersiz.
- Düzenli Tarama: 50 yaş üstü bireylerde yıllık karotis ultrasonu.
Hangi Durumlarda Acil Servise Başvurulmalı?
- Yüzde asimetri (gülümserken bir tarafın sarkması)
- Kollarda kuvvetsizlik (iki kolu birden kaldıramama)
- Konuşmada peltekleşme veya anlamsız ifadeler
- Ani baş dönmesi ile birlikte çift görme
Beyin damar hastalıklarında ilk 4.5 saat altın değerindedir. Belirtiler fark edildiğinde 112 acil servis aranmalı veya hasta en yakın inme merkezine ulaştırılmalıdır. Nöroloji ve beyin cerrahisi uzmanları, tanı ve tedavi sürecini koordine eder.
