Beyaz parmak hastalığı (Raynaud fenomeni), özellikle soğuk veya stresle tetiklenen ve el-ayak parmaklarında kan dolaşımının ani şekilde bozulmasıyla karakterize bir rahatsızlıktır. Titreşimli alet kullanan işçilerde sık görülmesi nedeniyle "mesleki Raynaud" olarak da bilinir.
Hastalığın Tanımı ve Tipleri
Raynaud fenomeni, el ve ayak parmaklarındaki küçük damarların aşırı daralması sonucu dokulara yetersiz kan gitmesiyle ortaya çıkar. Primer Raynaud (sebepsiz) ve Sekonder Raynaud (başka hastalıklara bağlı) olmak üzere iki tipi vardır. Titreşim kaynaklı beyaz parmak hastalığı, sekonder tipte sınıflandırılır ve özellikle inşaat, madencilik veya ağaç işleme sektöründe çalışanlarda görülür.
Belirtiler ve Klinik Seyir
Ataklar genellikle üç aşamada gelişir:
- Beyazlaşma: Parmak uçlarından başlayan solukluk (kan akımı kesilmesi).
- Morarma: Oksijen yetersizliğine bağlı siyanoz.
- Kızarıklık: Damarların genişlemesiyle ağrılı kırmızılaşma.
Ataklar 15-20 dakika sürer ve uyuşma, karıncalanma veya şiddetli ağrı eşlik edebilir.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Mesleki Maruziyet: Titreşimli el aletleri (testere, matkap), darbeli makineler.
- Otoimmün Hastalıklar: Skleroderma, lupus, romatoid artrit.
- Çevresel Faktörler: Soğuk hava, klimatik ortamlar.
- Kimyasallar: Vinil klorid, nikotin.
- İlaçlar: Migren ilaçları, beta blokerler.
Teşhis Yöntemleri
- Klinik Öykü: Titreşim maruziyeti süresi ve atakların sıklığı.
- Kapillaroskopi: Tırnak yatağı damarlarının mikroskobik incelenmesi.
- Kan Testleri: ANA, RF, CRP ile otoimmün hastalık taraması.
- Soğuk Provokasyon Testi: Parmakları soğuk suya daldırarak renk değişiminin gözlenmesi.
Tedavi Yaklaşımları
1. İlaç Tedavisi:
- Kalsiyum kanal blokerleri (Nifedipin): Damarları genişleterek atak sıklığını %70 azaltır.
- PDE5 inhibitörleri (Sildenafil): Şiddetli vakalarda kullanılır.
- Topikal nitrogliserin: Ağrılı ataklarda lokal uygulama.
2. Cerrahi Müdahale:
- Sempatektomi: Damarları daraltan sinirlerin kesilmesi (nadiren başvurulur).
3. Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
- Parmak ısısını koruyan ısıtmalı eldivenler.
- Titreşim emici eldivenler ve alet tutucular.
- Sigaranın bırakılması (nikotin damar daralmasını tetikler).
Korunma Stratejileri
- İşyeri Önlemleri: Titreşim sınır değerlerine uyum (ISO 5349), düzenli ara verilmesi.
- Kişisel Koruyucular: Anti-titreşim eldivenleri (EN ISO 10819 sertifikalı).
- Eğitim: Doğru alet kullanım teknikleri ve erken belirti tanıma.
Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?
- Parmaklarda yara veya gangren gelişimi.
- Atakların günlük yaşamı engellemesi.
- Ciltte kalınlaşma veya yutma güçlüğü (skleroderma belirtisi).
Hangi Uzmanlık Alanları İlgilenir?
- Romatoloji (otoimmün nedenler için).
- İş ve Meslek Hastalıkları (mesleki maruziyette).
- Kalp-Damar Cerrahisi (ileri dolaşım bozukluklarında).
