ACTH (Adrenokortikotropik Hormon), beyindeki hipofiz bezinden salgılanan ve böbreküstü bezlerini uyararak kortizol üretimini düzenleyen kritik bir hormondur. Stres yönetimi, metabolizma ve bağışıklık sistemi işlevlerinde anahtar rol oynar.
ACTH’nin Vücuttaki İşlevleri
ACTH’nin temel görevi, böbreküstü bezlerinin korteks bölümünü uyarmaktır. Bu uyarı sonucunda kortizol, aldosteron ve androjen hormonları salgılanır. Kortizol, kan şekeri dengesini sağlar, enflamasyonu kontrol eder ve stresle başa çıkmaya yardımcı olur. Günlük ritimle birlikte ACTH seviyeleri sabah en yüksek, gece en düşük düzeydedir.
ACTH Düzensizliğinin Neden Olduğu Hastalıklar
- Cushing Sendromu: Hipofiz tümörlerinin aşırı ACTH üretmesiyle yüksek kortizol seviyeleri oluşur.
- Addison Hastalığı: Böbreküstü bezi yetmezliğinde düşük kortizol ve yükselmiş ACTH görülür.
- Nelson Sendromu: Cushing tedavisi sonrası hipofiz tümörlerinin büyümesi.
- Konjenital Adrenal Hiperplazi: ACTH’nin kontrolsüz artışına bağlı hormon dengesizliği.
ACTH Bozukluğu Belirtileri
- Yüksek ACTH:
- Yorgunluk ve kas güçsüzlüğü
- Yüksek tansiyon ve kan şekeri
- Ciltte mor çizgiler (stria) ve kilo artışı
- Ruh hali değişimleri
- Düşük ACTH:
- Kronik halsizlik
- İştah kaybı ve kilo kaybı
- Tansiyon düşüklüğü
- Tuz krizleri
Teşhis Yöntemleri
- ACTH Kan Testi: Sabah 08:00’de aç karnına yapılır. Referans aralığı: 7.2-63.3 pg/mL.
- CRH Stimülasyon Testi: Hipofiz cevabını ölçer.
- Dekzametazon Baskılama Testi: Cushing tanısında kullanılır.
- MR/BT Görüntüleme: Hipofiz veya adrenal tümörleri tespit eder.
Tedavi Yaklaşımları
- Hipofiz Tümörleri: Transsfenoidal cerrahi ile tümör çıkarımı.
- Addison Hastalığı: Hidrokortizon ve fludrokortizon replasmanı.
- Cushing Sendromu: Ketokonazol veya metirapon ile kortizol baskılanması.
- Akut Krizler: Intravenöz hidrokortizon acil müdahalesi.
ACTH Testi Öncesi Hazırlık
- Testten 12 saat önce aç kalınması.
- Kortizon içeren ilaçların kesilmesi (doktor kontrolünde).
- Stres ve enfeksiyondan kaçınma.
Yaşam Tarzı Önerileri
- Düzenli uyku ile sirkadiyen ritmin korunması.
- Stresi azaltmak için yoga veya meditasyon.
- Tuz alımının Addison hastalarında artırılması.
- D vitamini ve B5 takviyesi adrenal fonksiyonları destekler.
Hamilelikte ACTH Değişimleri
Gebelikte ACTH seviyeleri doğal olarak yükselir. Ancak 150 pg/mL üzeri değerler Cushing şüphesi doğurur. Fetüste gelişim geriliği riskine karşı düzenli takip şarttır.
Çocuklarda ACTH Bozukluğu
Büyüme geriliği, erken ergenlik veya hipoglisemi atakları durumunda ACTH testi yapılmalıdır. Konjenital adrenal hiperplazi vakalarında hidrokortizon dozu kilogram başına hesaplanır.
