B12 vitamini eksikliği, vücudun sinir sistemi fonksiyonları, kırmızı kan hücresi üretimi ve DNA sentezi için hayati önem taşıyan bu vitaminin yetersiz alımı veya emilim bozukluğu sonucu ortaya çıkar. Tedavi edilmediğinde kalıcı nörolojik hasara yol açabilen bu durum, tüm yaş gruplarını etkileyebilir.
B12 Eksikliği Nedir?
B12 vitamini (kobalamin), hayvansal gıdalarda bulunan ve vücutta depolanabilen suda çözünen bir vitamindir. Emilimi midede üretilen "intrensek faktör" adlı proteine bağlıdır. Eksikliği genellikle beslenme yetersizliği, emilim sorunları veya artan ihtiyaç nedeniyle gelişir.
Nedenleri ve Risk Grupları
- Beslenme Eksikliği: Vegan/vejetaryen diyet, yetersiz hayvansal gıda tüketimi
- Emilim Bozuklukları: Otoimmün gastrit (pernisiyöz anemi), çölyak hastalığı, Crohn hastalığı
- Cerrahi Müdahaleler: Mide küçültme ameliyatı, ince bağırsak rezeksiyonu
- İlaçlar: Uzun süreli proton pompa inhibitörü veya metformin kullanımı
- Yaşlılık: Mide asidi üretiminin azalması
Belirtiler ve İşaretler
Eksiklik belirtileri yavaş gelişir ve çeşitlidir:
- Nörolojik: Ellerde/ayaklarda uyuşma, denge kaybı, hafıza sorunları
- Hematolojik: Yorgunluk, nefes darlığı, soluk cilt, dilde kızarıklık (glossit)
- Psikiyatrik: Depresyon, kaygı bozukluğu, psikoz
- Diğer: Kas güçsüzlüğü, görme bozuklukları, kulak çınlaması
Teşhis Yöntemleri
- Kan Testleri:
- Serum B12 düzeyi (<200 pg/mL eksiklik göstergesi)
- Tam kan sayımı (MCV yüksekliği, makrositik anemi)
- Homosistein ve metilmalonik asit düzeyleri (erken eksiklikte yükselir)
- Antikor Testleri: İntrensek faktör antikoru (pernisiyöz anemi tanısı)
- Schilling Testi: Emilim bozukluğunun lokalizasyonu için (nadiren kullanılır)
Tedavi Protokolleri
- Oral Takviye: Hafif eksikliklerde günde 1000-2000 mcg yüksek doz tabletler
- Enjeksiyon Tedavisi: Şiddetli eksiklik veya emilim sorununda:
- Başlangıç: Haftada 5-7 gün 1000 mcg hidroksokobalamin i.m.
- İdame: Ayda 1 kez 1000 mcg (ömür boyu gerekebilir)
- Burun Spreyi/Nazal Jel: Alternatif uygulama yöntemleri
Beslenme Önerileri
- Hayvansal Kaynaklar: Dana karaciğeri (85g: 71mcg), uskumru (100g: 19mcg), sığır eti
- Süt Ürünleri: Peynir, yoğurt, yumurta sarısı
- Takviyeli Gıdalar: B12 ile zenginleştirilmiş kahvaltılık gevrekler
Komplikasyonlar ve Uzun Dönem Etkileri
- Geri dönüşsüz sinir hasarı (periferik nöropati)
- Megaloblastik anemi
- Demans benzeri bilişsel bozukluklar
- İnfertilite ve nöral tüp defektleri (gebelikte eksiklik)
Önleme Stratejileri
- Risk gruplarının düzenli tarama yaptırması
- Veganlarda mutlaka takviye kullanımı
- Gastrit veya mide ameliyatı geçirenlerde profilaktik B12
- 50 yaş üstü bireylerin emilimi kolay formları (metilkobalamin) tercih etmesi
Özel Durumlar
- Gebelikte: Günlük 2.6 mcg alım şarttır. Eksiklik prematüre doğum riskini artırır.
- Emzirme Dönemi: Anne sütündeki B12 düzeyi için annenin günlük 2.8 mcg alması gerekir.
