Otizm spektrum bozukluğu (OSB), sosyal iletişimde zorluklar ve tekrarlayan davranışlarla karakterize nörogelişimsel bir durumdur. Ebeveynlerin en sık merak ettiği konulardan biri, otizm belirtilerinin ne zaman ortaya çıktığı ve teşhis sürecinin nasıl işlediğidir. Bu yazıda, otizmin erken belirtilerini, tanı zamanlamasını ve ailelerin izlemesi gereken adımları detaylandıracağız.

Otizm Belirtileri Ne Zaman Başlar?
Otizm belirtileri genellikle yaşamın ilk iki yılı içinde kendini gösterir. Bazı çocuklarda 6-12 aylık dönemde bile erken işaretler gözlemlenebilir. Örneğin, ismine tepki vermeme, göz teması kurmama veya seslere karşı ilgisizlik gibi davranışlar dikkat çekebilir. Ancak belirtilerin netleşmesi çoğunlukla 18-24 aylık süreçte gerçekleşir.

12-18 Aylık Dönemde Dikkat Edilmesi Gereken İşaretler

• Sosyal İletişim Eksiklikleri: Jest ve mimik kullanımının sınırlı olması, “bay bay” yapmama.
• Oyun Becerileri: Yaşıtlarıyla paralel oyun kuramama, oyuncaklarla amacına uygun oynamama (örneğin, arabayı sürmek yerine tekerleğini döndürme).
• Dil Gelişimi: Tek kelimeli ifadelerin gecikmesi veya tamamen yokluğu.
• Tekrarlayan Davranışlar: Nesneleri döndürme, el çırpma veya sallanma gibi stereotipik hareketler.

Teşhis Süreci ve Yaş Aralığı
Otizm tanısı genellikle 18-36 aylık dönemde konulur. Ancak hafif belirtilerde teşhis okul öncesi döneme kadar gecikebilir. Tanı için çocuk psikiyatristi veya nörolog tarafından yapılandırılmış değerlendirmeler (ADOS-2, M-CHAT) kullanılır. DSM-5 kriterlerine göre, sosyal iletişimde kalıcı eksiklikler ve sınırlı ilgi alanları tanı için temel şartlardır.

Erken Teşhisin Önemi
Erken tanı, müdahale programlarına hızlı başlanmasını sağlayarak çocuğun gelişimsel potansiyelini maksimize eder. Özellikle 0-3 yaş arası dönemde uygulanan erken yoğun davranışsal terapiler (EİBİ), dil becerileri ve sosyal etkileşimde önemli ilerlemeler sağlar. Ayrıca aile eğitim programlarıyla ebeveynlerin çocukla etkili iletişim kurması desteklenir.

Ebeveynler İçin Öneriler

1. Gözlem ve Kayıt Tutma: Çocuğun iletişim, oyun ve davranışlarını düzenli olarak not almak, uzmanlara danışırken yol gösterici olur.
2. Gelişim Taramaları: 9, 18 ve 24. aylarda yapılan rutin kontrollerde doktorla belirtileri paylaşmak kritiktir.
3. Erken Müdahale Merkezleri: Şüphe durumunda çocuk nörolojisi veya özel eğitim kurumlarından randevu alınmalıdır.

Okul Öncesi Dönemde Belirginleşen Belirtiler

• Sosyal Zorluklar: Grup oyunlarına katılmama, kurallı oyunları anlamada güçlük.
• Duyusal Hassasiyetler: Yüksek sese, belirgi dokulara veya ışığa aşırı tepki.
• İletişimde Farklılıklar: Konuşma yerine yetişkinin elini tutarak işaret etme.

Yanlış Bilinenler ve Doğrular

• Yanlış: “Otizm tanısı konan çocuklar asla konuşamaz.”
• Doğru: Erken müdahale ile birçok çocuk iletişim becerilerini geliştirebilir.
• Yanlış: “Aşılar otizme neden olur.”
• Doğru: Bilimsel çalışmalar, aşılar ile otizm arasında bağlantı olmadığını kanıtlamıştır.

Destek Kaynakları ve Tedavi Yaklaşımları

• Konuşma Terapisi: Dil gelişimini desteklemek için haftalık seanslar.
• Uğraşı Terapisi: Duyusal bütünleme ve ince motor becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar.
• Davranış Analizi: Olumlu davranışları pekiştiren ABA terapisi gibi yöntemler.

Otizm spektrum bozukluğu, her çocukta farklı şiddette seyredebilen bir durumdur. Belirtilerin erken fark edilmesi ve uzman desteği alınması, çocuğun yaşam kalitesini önemli ölçüde artırır.