ROM (Range of Motion) egzersizleri, eklemlerin doğal hareket açıklığını korumak veya iyileştirmek için yapılan hareketlerdir. Fizik tedavinin temel taşlarından biri olan bu egzersizler, kas-iskelet sistemi sağlığı için kritik öneme sahiptir. Hareket kısıtlılığı yaşayan bireylerde fonksiyonel bağımsızlığı artırır ve eklem sertliğini önler.
ROM Egzersizlerinin Türleri
Üç temel ROM egzersizi tipi bulunur. Aktif ROM’da hasta, kas gücüyle eklemi kendi başına hareket ettirir. Pasif ROM’da terapist veya ekipman (kayış, makara) eklemi hareketlendirir; hasta kas kasılmaz. Aktif yardımlı ROM ise hastanın kısmi kas gücüyle terapist desteğini birleştirir. Felç sonrası veya kırık iyileşmesi gibi durumlarda pasif ROM, ameliyat sonrası erken dönemde ise aktif yardımlı ROM tercih edilir.
Hangi Durumlarda Uygulanır?
ROM egzersizleri, eklem hareket açıklığını kısıtlayan çeşitli koşullarda önerilir. Artrit (kireçlenme), inme sonrası felç, yanık nedeniyle deri büzüşmesi, uzun süreli hareketsizlik veya kırık iyileşme dönemlerinde sıklıkla reçete edilir. Ayrıca yoğun bakımda yatan hastalarda eklem kontraktürlerini önlemek için günlük pasif ROM uygulanır.
Temel Eklemler İçin Uygulama Teknikleri
Omuz eklemi için kol yana, öne ve arkaya doğru kaldırılır. Kol 90 derece yana açıldıktan sonra tavana uzanır. Dirsek fleksiyon-ekstansiyonda bükülüp düzleştirilir. Bilek içe ve dışa döndürülerek, avuç yukarı-aşağı çevrilir. Kalça yatar pozisyonda bükülür, düzleştirilir ve yana açılır. Diz tam düz ve 120 derece bükük pozisyona getirilir. Ayak bileği ise parmaklar tavana bakacak şekilde dorsifleksiyon ve topuk aşağıya bakacak şekilde plantar fleksiyon yaptırılır.
Uygulama Sıklığı ve Süresi
Egzersizler günde 2-3 kez, her eklem için 5-10 tekrar şeklinde yapılmalıdır. Hareketler yavaş ve kontrollü olmalı, ağrı sınırını aşmamalıdır. İdeal tutuş süresi 5-10 saniyedir. Akut ağrı varlığında egzersiz ertelenmeli, kronik durumlarda ise terapistle program kişiselleştirilmelidir.
Kanıta Dayalı Faydaları
Düzenli ROM egzersizleri eklem kıkırdağına besin taşınmasını artırır. Lenf drenajını iyileştirerek ödemi azaltır. Kas spazmlarını çözer ve eklem çevresi bağların esnekliğini korur. 2023’te Journal of Rehabilitation Medicine‘de yayınlanan bir çalışma, 8 haftalık pasif ROM uygulamasının felçli hastalarda eklem hareket açıklığını %34 artırdığını göstermiştir.
Kontrendikasyonlar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Akut enfeksiyon, yeni kemik kırığı veya eklem çıkığı durumlarında ROM egzersizleri ertelenmelidir. Kemik metastazı olan kanser hastalarında pasif hareket risklidir. Aşırı ağrı, şişlik veya ısı artışı durumunda egzersiz durdurulmalıdır. Osteoporozu şiddetli hastalarda agresif hareketlerden kaçınılmalıdır.
Evde Güvenli Uygulama İpuçları
Egzersiz öncesi eklem bölgesi sıcak havluyla ısıtılabilir. Diz altına rulo havlu konularak kalça fleksiyonu rahatlatılabilir. Kaygan zeminlerde sandalye desteği kullanılmalıdır. Ayak bileği egzersizleri bant yardımıyla yapılabilir. Ağrı skalası 0-10 arasında 3’ü geçmemelidir.
Fizik Tedavi ile İlişkisi
ROM egzersizleri, fizyoterapist eşliğinde diğer tekniklerle kombine edilir. Manuel terapi sonrası eklem mobilizasyonu, kinezyolojik bantlama ile hareket desteği veya elektroterapi sonrası germe uygulamaları sık kullanılan protokollerdir. Tedavi planı mutlaka kas gücü testleri ve gonyometre ile ölçülen açı değerlerine göre düzenlenir.
Ne Zaman Profesyonel Yardım Alınmalı?
Egzersiz sırasında şiddetli ağrı, eklemden ses gelmesi veya ani hareket kısıtlılığı gelişirse fizyoterapiste başvurulmalıdır. Eklemde instabilite hissi, uyuşma veya şişlik artışı acil değerlendirme gerektirir. Romatoid artrit gibi kronik hastalığı olanlar egzersiz programını hekim onayıyla uygulamalıdır.
