Böbrek nakli, son dönem böbrek yetmezliği hastalarında diyalize alternatif olarak uygulanan yaşam kurtarıcı bir tedavi yöntemidir. Sağlıklı bir böbreğin donörden alınıcıya aktarılmasıyla gerçekleştirilen bu işlem, hastalara uzun vadeli sağlık ve yaşam kalitesi sunar.
Böbrek Nakli Türleri
İki temel nakil türü bulunur: canlı vericili ve kadavra donörlü nakiller. Canlı vericili nakillerde genellikle hasta yakınları (eş, kardeş, ebeveyn) donör olurken, doku uyumu şartı aranır. Kadavra donörlü nakillerde ise beyin ölümü gerçekleşmiş kişilerin organları kullanılır. Canlı vericili nakillerde başarı oranları %90-95 iken, kadavra donörlü nakillerde bu oran %85-90 arasındadır.
Hazırlık Süreci ve Değerlendirme
Alıcı adayları kapsamlı tıbbi değerlendirmeden geçer. Kardiyak testler, enfeksiyon taramaları ve psikososyal değerlendirme zorunludur. Donörlerde ise böbrek fonksiyon testleri, doku uyum testleri (HLA) ve cerrahi risk analizi yapılır. Doku reddini önlemek için doku eşleştirmesi (crossmatch testi) hayati önem taşır.
Cerrahi Süreç ve Teknikler
Nakil işlemi genellikle 3-4 saat süren açık cerrahi ile gerçekleştirilir. Cerrahlar, alıcının kasık bölgesine yeni böbreği yerleştirir ve damarları bağlar. Laparoskopik donör nefrektomisi sayesinde vericilerde kesi boyutu küçülmüş, iyileşme süresi kısalmıştır. Yeni böbrek genellikle 48 saat içinde idrar üretmeye başlar.
Ameliyat Sonrası Bakım
İlk 72 saat yoğun bakımda takip edilen hastalar, immünsupresif ilaçlara (tacrolimus, mikofenolat) hemen başlar. Taburculuk sonrası ilk 3 ay haftalık kontroller gerekir. Enfeksiyon riskine karşı hijyen kurallarına sıkı uyum şarttır. Hastaların %30’unda akut rejeksiyon (red) gelişebilir; erken müdahale ile çoğu geri döndürülebilir.
Komplikasyonlar ve Risk Yönetimi
Başlıca riskler arasında cerrahi enfeksiyonlar, damar trombozu ve ilaç yan etkileri (diyabet, hipertansiyon) yer alır. Uzun vadede kronik allograft nefropatisi (böbrek hasarı) gelişebilir. Düzenli takiplerde kreatinin düzeyleri ve ilaç kan düzeyleri izlenir. Biyopsi, red reaksiyonunu doğrulamak için altın standarttır.
Yaşam Tarzı ve Uzun Vadeli Takip
Nakil sonrası hastalar normal yaşantılarına 3-6 ayda döner. Egzersiz kısıtlaması olmamakla birlikte temas sporlarından kaçınılmalıdır. Beslenmede tuz kısıtlaması, pişmemiş gıdalardan uzak durma ve su dengesi kritiktir. Gebelik planları mutlaka nefroloji ekibiyle paylaşılmalıdır.
Başarı Oranları ve Bekleme Listesi
Türkiye’de 1 yıllık böbrek nakli başarısı %95, 5 yıllık sağkalım %80-85’tir. Kadavra bekleme listesi ortalama 3-5 yıl sürer. Organ bağışı oranlarındaki artış, bekleme sürelerini kısaltmaktadır. Canlı vericili nakillerde bekleme süresi doku uyumuna bağlı olarak 6-18 aydır.
Özel Gruplar ve Yenilikler
Çapraz nakil (cross-transplant), uyumsuz çiftlerin eşleştirilmesiyle çözüm sunar. HLA duyarlılaşmış hastalarda plazmaferez protokolleri uygulanır. Son dönemde immünsupresif ilaç yükünü azaltan biyolojik ajanlar (belatacept) umut vaat etmektedir.
