Kızamık
Kızamık hastalığı yalnızca çocuklarda değil aşılanmamış yetişkinlerde de görülmekte olup, özel bir tedavi çeşidi yoktur.
Kızamık Nedir?
Kızamık, genellikle çocukluk çağında görülen viral bir hastalıktır ancak aşılanmamış yetişkinlerde de görülebilir. Etkeni Rubeola virüstür. Kızamık virüsü olarak da geçer. Kızamık oldukça ciddi ve hatta öldürücü olabilen bir hastalıktır ve çok bulaşıcıdır. Virüs ile enfekte olmuş kişinin burun ve boğaz salgılarında yaşar. Bu yüzden öksürük veya aksırık yoluyla çevredeki insanlara bulaşır. Bunun dışında, hasta kişinin burun ve boğaz salgılarıyla kontamine olmuş (virüs bulaşmış) havayı solursa veya yüzeylere dokunup ellerini yıkamazsa da enfekte olur.
Kızamık Belirtileri Nelerdir?
1.İlk semptomlar
Virüs ile enfekte olduktan 7-14 gün sonra ilk semptomlar başlar. Bu semptomlar hastalığa spesifik olmayan semptomlar olmakla birlikte genellikle 2-3 gün sürer.
- Yüksek ateş: 40 °C ’yi geçebilir.
- Öksürük: Dirençli, kuru öksürük şeklindedir.
- Burun akıntısı
- Gözlerde kızarıklık, sulanma: Konjunktivit (gözdeki konjunktiva tabakasının iltihabı) belirtileridir.
2.Koplik lekeleri
Ağız içerisinde görülen 1-3 mm’lik beyaz, gri kabarık döküntülerdir. İlk semptomlar başladıktan 2-3 gün sonra görülmeye başlar. Herkeste görülmeyebilir.
3.Kızamık döküntüleri
Küçük dairesel pembe, kırmızı izlerdir. İlk semptomlar başladıktan sonraki 3-5 gün içerisinde görülür. Alında saç hizasından başlar ve takip eden birkaç gün içerisinde boyun, gövde, kol, bacak ve ayaklara yayılır. Döküntüler, avut içi ve ayak tabanında çok nadir görülür. Bu esnada ateş hızla yükselir. Çoğu zaman 40-41 °C ’ye kadar yükselir. Daha sonra döküntüler yavaş yavaş kaybolur. İlk başta yüzdekiler, en son uyluk bölgesi ve ayaktaki döküntüler kaybolur.
Kızamık Nedenleri
Kızamık hastalığının etkeni Paramyxoviridae ailesinden Rubeola virüstür. Virüs önce insan burun ve boğaz mukozasına girer. Daha sonra çevre lenf nodlarına yayılır. Oradan kana karışır ve solunum sistemi, konjunktivalar, deri ve birçok organa ulaşarak semptomlara neden olur.
Virüsün tek bulaş kaynağı insandır. Hayvanlardan insanlara bulaşmaz.
Kızamık Teşhisi
Kızamık teşhisi çoğu zaman hastalığın karakteristik bulgularına göre konur.
Yanağın iç tarafında, kırmızı zemin üzerinde mavimsi küçük yuvarlak lekeler (koplik lekeleri) kızamık teşhisi için karakteristiktir.
Son yıllarda kızamık aşısı sayesinde görülme sıklığı azalan kızamık hastalığı ile çoğu hekim karşılaşmamaktadır. Bu yüzden klinik ipuçları hekimler tarafından anlaşılamayabilir. Bu durumlarda laboratuvar testlerine başvurulur.
- Kan örneği: Kızamık şüphesi varsa hastalığın akut fazında kan örneği alınmalıdır. Kanda antikor döküntüden sonraki 3 gün içerisinde artmaya başlar. Bu dönemde alınan kan örneğinde antikor negatif ise semptomların başladığı günden 3-10 gün sonra kan tahlili tekrar yapılır. Çünkü bazı vakalarda virüse karşı antikor daha yavaş oluşur bu yüzden kanda tespit edilemez.
Kan tahlilinde lökopeni (lökosit sayısının normalin altına düşmesi) ve lenfopeni (lenfosit sayısının normalin altına düşmesi) dikkat çeker.
- Boğaz sürüntüsü örneği: Virüse ait RNA’lar RT-PCR denen yöntemle tespit edilir. Döküntüler başladıktan sonraki ilk 3 gün sensitivitesi (hassaslığı) çok yüksektir fakat 10.günden sonra viral RNA’nın tespit edilmesi güçleşir.
- İdrar örneği: Virüs RNA’sı idrarda gösterilerek teşhis konur. Rutinde uygulanan bir yöntem değildir.
Kızamık Tedavisi
Hastalığa özel bir tedavi yoktur.
Ateş düşürücü: Asetaminofen kullanılabilir.
Antibiyotik: Kızamık enfeksiyonu sırasında başka bir bakteriyel enfeksiyon geliştiyse (Zatürre veya kulak enfeksiyonu olabilir.) hekim antibiyotik reçete edebilir.
A vitamini takviyesi: Çocuklarda düşük A vitamini seviyesi kızamık hastalığının daha ağır seyretmesine neden olur. Yeterli A vitamini düzeyi kızamık semptomlarının şiddetini hafifletir.
Ribavirin: Laboratuvar ortamında virüse karşı etkili olduğu görülmüştür. Kızamık pnömonisine (zatürre) etkili olduğu gösterilmiştir ancak yeterli olgu çalışması yapılmadığı için henüz ruhsatlı değildir.
ÖNEMLİ UYARI: Her hastalıkta olduğu gibi kızamık hastalığının tedavisi de hekim tarafından yönetilmelidir. Hekiminizin bilgisi dışında hiçbir tedavi yöntemini uygulamayınız.
Destek tedavi
Sıvı takviyesi: Hastalığın ateşli döneminde terlemeyle sıvı kaybedilir. Su başta olmak üzere bitki çayı ve doğal meyve sularıyla kaybedilen sıvı mutlaka yerine konmalıdır.
Yatak istirahati: Yoğun aktivitelerden kaçınılmalı, istirahat edilmelidir.
Buhar makinesi: Gerekli ise boğaz ağrısı ve öksürük için havayı nemlendiren buhar makineleri kullanılabilir.
Göz istirahati: Kızamık hastalığı geçirmekte olan çoğu kişi ışıktan rahatsız olur. Bu durumda loş ışık tercih edilmeli veya güneş gözlüğü kullanılmalıdır. Ayrıca kitap okumak ve televizyon izlemek gibi gözleri yoracak aktivitelerden uzak durulmalıdır.
Özel hasta gruplarında tedavi
Bağışıklık sistemi gelişmemişlerde (bebeklerde) virüse maruz kaldıktan sonraki ilk 72 saat içinde kızamık aşısı yapılır. Aşıya rağmen hastalık gelişse bile semptomlar daha hafif seyreder.
Hamile kadınlar, bebekler ve bağışıklık sistemi baskılanmış olan bazı gruplar (AIDS hastaları, kemoterapi alan hastalar, organ nakli olmuş hastalar gibi) virüse karşı yeterli antikor yanıtı oluşturamaz. Bu gruptaki hastalara virüse maruziyetten sonraki ilk 6 gün içerisinde antikor enjekte edilir.
Kızamık Tedavi Edilmezse
Kızamık çoğu zaman 7-10 gün içinde kendiliğinden iyileşir ve komplikasyon görülmez. Gelişmiş ülkelerde kızamık olgularında ölüm oranı yalınızca 1/1000’dir. Yani 1000 kızamık hastasından 1’i ölmektedir. Az gelişmiş ülkelerde bu oran 1/20’dir.
Kızamığın en yaygın komplikasyonları şunlardır:
- Pnömoni (zatürre): Virüs alt solunum yollarını istila eder. Bu durum ikincil bakteriyel enfeksiyonların gelişmesine zemin hazırlar. Kızamığa bağlı ölümlerin en sık nedenidir.
- Ensefalit (beyin iltihabı): Genellikle hafif bir tablodur, kendiliğinden düzelir. Nadiren de olsa nörolojik hasar veya ölümle sonuçlanabilir.
- Orta kulak iltihabı: Çocuklarda kızamığın en sık görülen komplikasyonudur.
- İshal ve kusma: Aşırı sıvı kaybına neden olabileceğinden ciddi ve hayatı tehdit eden bir komplikasyondur.
Bazı kişilerde kızamık virüsü ciddi komplikasyonlara sebep olabilir.
Komplikasyonlar açısından riskli gruplar şunlardır:
- 1 yaşından küçük bebekler
- Yetersiz beslenen çocuklar
- Zayıf bağışıklık sistemine sahip çocuklar
- Ergenlik dönemindekiler ve yetişkinler
Kızamığa Ne İyi Gelir?
- Bol sıvı tüketmek,
- Dinlenmek,
- Gözleri yoracak aktivitelerden kaçınmak,
- Gerekliyse hekim kontrolünde A vitamini takviyesi almak
gibi önlemler kızamık hastalığına iyi gelebilir.
Kızamığa Ne İyi Gelmez?
Kızamık geçirmekte olan veya kızamık düşündüren semptomları olan çocuk ve gençlerde asetilsalisilik asit kullanılmamalıdır!
Çocuk ve gençlerde kızamık dahil herhangi bir viral enfeksiyon varsa asetilsalisilik asit kullanılmaz!
Viral enfeksiyon geçirmekte olan çocuk ve gençlerde asetilsalisilik asit kullanılmasıyla ‘’Reye Sendromu’’ görülür.
Kızamık İlaçları
Kızamığa spesifik bir ilaç yoktur.
İlaç tedavisi semptomatik verilir. Ateş varsa ateş düşürücü kullanılır.
Kızamık semptomlarını hafifletmek için A vitamini takviyesi yapılabilir.
Ribavirin: Antiviral ilaçtır. Henüz ruhsat almadığı için klinikte kullanılmaz.
Hastalık etkeni virüs olduğu için tedavide antibiyotik işe yaramaz. Ancak ikinci bir bakteriyel enfeksiyon geliştiyse (zatürre gibi) antibiyotik tedavisinin yeri vardır.
Hiçbir ilaç hekim kontrolü dışında kullanılmamalıdır. Kendinizde veya çocuğunuzda kızamıktan şüpheleniyorsanız derhal hekime başvurunuz.
Hamilelikte Kızamık
Eğer kızamık virüsüne karşı bağışıklığınız yoksa (aşı olmadıysanız) gebelikte kızamık virüsüyle enfekte olmak bazı riskler taşır:
- Düşük veya ölü doğum
- Prematüre doğum (bebeğin 37 haftadan önce doğması)
- Düşük doğum ağırlıklı bebek
Gebeliğin geç döneminde (son 3 ay) kızamık virüsü ile enfekte olmak, enfeksiyonun bebeğe geçme riskini arttırır. Enfeksiyon bebeğe geçerse bebekte ‘’subakut sklerozan panensefalit’’ komplikasyonu riski artar. Bu tablo riskli ve mortalitesi (ölüm oranı) yüksek bir komplikasyondur.
Kızamık, hamilelik döneminde geçirildiğinde bebekte konjenital anomaliye (doğumsal kusur) sebep olmaz.
Hamilelikte kızamık virüsü ile enfekte olmanın şu an için uygulanan bir tedavisi yoktur. Tedavi yöntemleri gebelik öncesi aşılama politikası üzerine kurulmuştur. Bilinmelidir ki gebeler ve bağışıklık sistemi zayıf olan bazı gruplar, aşılamaya rağmen kızamık geçirebilir. Bu yüzden gebelik düşünen kadınların daha önce aşılanmış olsa bile bir doz da aşılanması önerilir.
Bebeklerde Kızamık
1 yaşından küçük çocuklarda kızamık SSPE (subakut sklerozan panensefalit) ve solunum sistemiyle ilgili komplikasyon riski artmıştır.
Bebek 6-11 aylık ise temastan sonraki 3 gün içinde aşı yapılabilir.
6 aydan küçük bebeklere aşı yapılmaz. Çünkü bebeğin vücudunda annesinden geçen antikorlar bulunur. Bu antikorlar aşı ile verdiğimiz virüse saldırır. Bu da aşının etkisiz olması anlamına gelir.
Bebek 6 aydan küçükse veya temasın üzerinden 3 günden fazla geçmişse Ig (antikor) verilir.
Ig: Normalde hastalığı geçirilmesiyle veya aşı sayesinde oluşan, virüse karşı savaşan bağışıklık sistemine ait proteinlerdir. Herhangi bir nedenle bağışıklık sistemi baskılanmışlarda, 1 yaşından küçük bebeklerde, daha önce virüsle karşılaşmamış ve aşılanmamış bireylerde bu antikorlar vücutta bulunmaz. Böyle durumlarda dışarıdan hazır antikor (Ig) verilir.
Kızamık için Hangi Doktora Gidilir?
Kızamık bir çocukluk çağı hastalığı olduğu için ‘’Çocuk Hastalıkları’’ bölümü ilgilenir.
Yetişkinler için ise hastalığın sebebi enfeksiyon olduğu için bu hastalıkla ‘’Enfeksiyon Hastalıkları’’ bölümü ilgilenir. Ancak hastalık başlangıçta çeşitli semptomlar verdiği için farklı branşları ilgilendirebilmektedir. Boğaz ağrısı ve öksürük için ‘’Kulak burun boğaz hastalıklarına’’ gidilir. Deri döküntüleri için ‘’Dermatoloji ‘’bölümüne (Cildiye) gidilir. Hastanın klinik durumu ve gerekli tetkikleri göz önünde bulundurularak hekim tedaviyi planlar veya gerekli gördüğü durumlarda enfeksiyon hastalıkları bölümüne yönlendirir.
Eğer kendinizde veya çocuğunuzda kızamık belirtileri olduğunu düşünüyorsanız derhal hekime başvurunuz.
Kızamık ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Kızamık nasıl bulaşır?
Kızamık virüsü çok bulaşıcıdır. Virüs ile enfekte olmuş kişinin ağız ve burun salgılarıyla yani öksürme veya hapşırma yoluyla bulaşır. Virüsle enfekte kişinin öksürmesi veya hapşırmasıyla havaya geçen virüs partikülleri, havada 2 saat boyunca asılı kalabilir. Eğer bir kişi virüs ile enfekte olmuş ise yakınındaki kişiler de %90 ihtimalle enfekte olacaktır.
Kızamık kaşıntı yapar mı?
Kızamığın deri döküntüleri ilk semptomlardan 3-5 gün sonra başlar. Bu döküntüler bazı insanlarda hafif kaşıntılı olabilir.
Kızamık aşısı ne zaman yapılır?
Kızamık aşısı ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen çocukluk çağı aşı takviminde ücretsiz olarak 12.ay sonunda ve ilköğretim 1.sınıfta yapılır.
Kızamık aşısı ateş yapar mı?
Aşıdan 1-2 hafta sonra bazı çocuklarda kızamık semptomları görülür. Bu semptomlar oldukça hafif seyreder. Dolayısıyla aşıdan sonraki 1-2 hafta içinde deri döküntüsü, yüksek ateş, iştahsızlık, halsizlik semptomları görülebilir. Semptomlar birkaç gün sürer.
Kızamık aşısı yapılmazsa ne olur?
Kızamık virüsü çok bulaşıcıdır. Aşılanma yapılmamış ülkelerde kolaylıkla salgınlara sebep olur. Az gelişmiş ülkelerde kızamık salgınları hala görülebilmektedir.
Dünyada her yıl yaklaşık 1 milyon çocuk kızamık nedeniyle ölmektedir. Bu ölümlerin büyük bir kısmı aşılama programı olmayan az gelişmiş ülkelerde gerçekleşmektedir. Kızamık aşısının reddedildiği toplumlarda kızamık hızla yayılarak salgınlara neden olur, bunun sonucunda kızamığın ‘’pnömoni (zatürre), orta kulak iltihabı, SSPE (subakut sklerozan panensefalit) ‘’ gibi yaygın komplikasyonları ve daha nadir görülen birçok komplikasyonun görülme sıklığı artar.
Özellikle riskli grupta yer alan 1 yaşından küçük çocuklar, yetişkinler, gebeler ve bağışıklık sistemi baskılanmış olanlar için kızamık komplikasyonları tehdit oluşturur.
Kızamık aşısı nasıl yapılır?
Kızamık aşısı, kızamıkçık ve kabakulak aşılarını içeren formlarda uygulanır. (KKK aşısı)
Subkutan (cilt altına) enjekte edilir.
Uygulama bölgesi üst kolun dış yanıdır.
Kızamık kaç günde geçer?
Kızamığın ilk semptomları (ateş, boğaz ağrısı, burun akıntısı, konjunktivit) yaklaşık 1 hafta sürer.
Derideki lezyonlar ilk ortaya çıktıktan sonra 5-6 gün devam eder sonra yavaşça kaybolur.
Kızamık aşısı nereye yapılır?
Kızamık aşısı üst kolun dış yanına yapılır.
Sağ veya sol taraf tercih edilebilir.
Az baskın tarafa (kişi solaksa sağ kola) uygulamak gündelik işlerin sürdürülebilmesi açısından yararlı olabilir.
Kızamık aşısı kaç aylıkken yapılır?
Kızamık aşısı doğumdan sonraki 12.ayda ve ilkokul birinci sınıfta yapılır.
Aşılanmamış veya daha önce hastalık geçirmemiş kişi, kızamık virüsüyle temas ettikten sonraki ilk 72 saat içerisinde aşı olmalıdır. (Aşının uygulanmaması gereken özel durumlar hariç.)
Yetişkinlere kızamık aşısı yapılır mı?
Yetişkinlere kızamık aşısı bazı özel durumlar haricinde yapılabilir.
Aşı yapılmaması gereken özel gruplar şunlardır:
- Doğumsal immün (bağışıklık) yetmezlik sendromu olanlar
- AIDS hastaları
- Kanser hastaları ve kemoterapi alan hastalar
- Bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaç kullananlar
- Aktif tüberküloz geçiren hastalar
- Aktif olarak ateşli hastalık geçirmekte olan çocuklar
- Aşı içerisinde bulunan herhangi bir maddeye alerjisi olanlar
- Gebeler (Aşıyı takip eden 1 ay içerisinde gebe kalınmamalıdır! )
Kızamık aşısını kim bulmuştur?
1963’te ilk olarak John F. Enders ve Thomas C. Peebles tarafından bulunmuştur.
1968’de Maurice Hilleman tarafından geliştirilmiştir.
Kızamık iki kere geçirilir mi?
Kızamık ile enfekte olduktan sonraki 3 gün içerisinde antikor geliştirir. Bu antikorlar hayat boyu vücudumuzda kalır böylece virüs vücudumuza girse bile antikorlar tarafından yok edilir ve ikinci kez hasta olmayız.
Kızamık olan kişi banyo yapabilir mi?
Kızamık olan kişinin banyo yapmasında bir sakınca yoktur. Hatta ateşin yükseldiği dönemde ılık duş almak iyi hissettirebilir.
Kızamık aşısı kaç doz yapılır?
Kızamık aşısı 12.ayda ve ilkokul birinci sınıfta olmak üzere iki doz yapılır.
Bazen aşıya rağmen hastalık geçirilebilir. Bunu önlemek için gebelik planlayan kadınlara gebelikten en az bir ay önce tek doz aşı yapılabilir. (Aşıdan sonraki ilk bir ay hamile kalınması sakıncalıdır.)
Kızamık aşısı Türkiye’de ne zaman yapılmaya başlandı?
Türkiye’de kızamık aşısı 1965 yılında uygulamaya girmiştir. 1985 yılında Ulusal Aşı Kampanyası ile 6 ay-5 yaş arasındaki çocukların %70' ine aşı yapılmıştır.
Kızamık aşısının yan etkileri nelerdir?
Kızamık aşısı son derece güvenilir bir aşıdır.
Kızamık aşısı, KKK (kızamık-kızamıkçık-kabakulak) aşısı şeklinde yapılır. Aşıya bağlı yan etkiler bu içeriğe bağlı olarak görülür.
Kızamık aşısının en yaygın yan etkileri
Döktüntü, yüksek ateş, iştahsızlık, halsizliktir. Ortalama 2-3 gün sürer.
Kızamık aşısından yaklaşık 3-4 hafta sonra elli kişiden birinde hafif seyreden kabakulak gelişir. Yanak veya çene altı tükürük bezlerinde şişme görülür. Birkaç gün sürer.
Kızamık aşısından 2-3 hafta sonra bazı yetişkinlerde ortalama üç gün süren eklem ağrısı, eklem sertliği veya eklem şişmesi görülür.
Kızamık aşısının nadir görülen yan etkileri
- Deride morluklar: Kızamık aşısı kan platelet (pıhtılaşmayı sağlayan kan hücreleri) düzeyini düşürür. Buna bağlı olarak deri altında kanamalar meydana gelir. Bu kanamalar deride morluk olarak görülür.
- Febril nöbetler: Ateş yükselmesi sebebiyle geçirilen nöbet anlamına gelir. Genellikle 38.9 °C ve üstünde meydana gelir. Aşılara bağlı febril nöbet oldukça nadir görülür. (1000 aşılamada 1 görülür.)
- Allerjik reaksiyonlar: Aşı yapılır yapılmaz gelişen aşırı duyarlılık reaksiyonudur. Anaflaksi olarak da geçer. Hızlı fark edilip doğru tedavi edilirse tam iyileşme sağlanır.
Kızamıktan nasıl korunabiliriz?
Kızamıktan korunmanın en etkili ve güvenilir yolu aşıdır.
Çok bulaşıcı bir hastalık olduğu için çevreden bulaşmayı önlemek oldukça zordur.
Virüs, deri döküntülerinden 4 gün öncesine ve döküntülerden 4 gün sonrasına kadar bulaştırıcıdır. Bu dönemlerde toplu ortamlarda bulunmamak ve maske kullanmak, hasta kişinin diğer insanlara bulaştırmaması açısından önemlidir.