Raşitizm, çocuklarda kemiklerin yumuşaması ve zayıflamasıyla karakterize bir hastalıktır. Temel nedeni D vitamini eksikliği olmakla birlikte, kalsiyum veya fosfor emilim bozuklukları da bu duruma yol açabilir. Büyüme çağındaki çocuklarda kemik deformitelerine ve gelişim geriliğine neden olan bu hastalık, erken teşhis ve tedaviyle önlenebilir.
Raşitizmin Nedenleri
Raşitizm genellikle D vitamini sentezi için gerekli güneş ışığına yetersiz maruziyetle ilişkilidir. D vitamini, kalsiyum ve fosfor emilimini düzenleyerek kemik mineralizasyonunu sağlar. Beslenme yetersizliği (balık, yumurta, süt ürünlerinin eksik tüketimi), koyu ten rengi (UV ışınlarını daha az emme), böbrek hastalıkları veya genetik faktörler (X-linked hipofosfatemi) de riski artırır.
Belirtiler ve Klinik Bulgular
Hastalığın erken evrelerinde terleme, huzursuzluk ve kas güçsüzlüğü görülür. İlerleyen dönemlerde kemik deformiteleri belirginleşir: bacaklarda eğrilik (O-bacak), bileklerde kalınlaşma, göğüs kafesinde "güvercin göğsü" deformitesi ve kafatasında yumuşama (kraniyotabes). Diş çıkmasında gecikme, büyüme geriliği ve yürümede gecikme diğer önemli işaretlerdir.
Teşhis Yöntemleri
Tanıda fizik muayene bulguları kritiktir. Kan testlerinde düşük D vitamini (25-OH D3 <20 ng/ml), düşük kalsiyum/fosfor seviyeleri ve yüksek alkalen fosfataz değerleri tipiktir. Radyolojik incelemede uzun kemik uçlarında "kadehleşme" ve kemik yoğunluğunda azalma karakteristiktir. Nadir vakalarda genetik testler gerekebilir.
Tedavi Protokolleri
Tedavi D vitamini replasmanına dayanır. Standart protokolde 6-12 hafta süreyle günlük 2000-5000 IU D vitamini verilir. Şiddetli vakalarda tek doz 150.000-300.000 IU intramüsküler uygulama yapılır. Kalsiyum eksikliği eşlik ediyorsa oral kalsiyum takviyesi (günde 500-1000 mg) eklenir. Deformiteler ileri düzeydeyse ortopedik cerrahi gerekebilir.
Korunma Stratejileri
- Güneş Işını: Günde 15 dakika kol-bacak güneşlendirmesi (10:00-15:00 arası).
- Beslenme: Somon, uskumru, yumurta sarısı, D vitamini ile zenginleştirilmiş süt.
- Takviyeler: Sağlık Bakanlığı’nın önerdiği dozlarda doğumdan itibaren D vitamini damlası.
- Risk Grupları: Prematüre bebekler, obezler ve kronik bağırsak hastalığı olanlarda doz ayarlaması.
Komplikasyonlar ve Risk Faktörleri
Tedavi edilmeyen vakalarda kalıcı kemik eğrilikleri, boy kısalığı, diş minesi defektleri ve hipokalsemik nöbetler gelişebilir. Anne sütü alan bebeklerde D vitamini takviyesi yapılmaması, kapalı ortamlarda yaşamak ve vegan beslenme en önemli risk faktörleridir.
Hangi Doktora Başvurulmalı?
Çocuklarda belirtiler fark edildiğinde çocuk endokrinoloji veya çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanına başvurulmalıdır. Erişkinlerde görülen osteomalazi (erişkin raşitizmi) için endokrinoloji veya fizik tedavi bölümleri uygundur.
Beslenme Önerileri
D vitamini emilimini artırmak için kalsiyumdan zengin besinler (peynir, yoğurt, brokoli) ve fosfor içeren gıdalar (kuru baklagiller, tam tahıllar) tüketilmeli. Yağda eriyen vitamin olduğu için zeytinyağı ile birlikte alınması biyoyararlanımı artırır.
Takip Süreci
Tedavi başladıktan 3 ay sonra kan D vitamini düzeyi ve alkalen fosfataz kontrolü yapılır. Radyolojik iyileşme genellikle 6-12 ay içinde gözlenir. Büyüme geriliği olan çocuklarda endokrinolog takibi uzun süreli olmalıdır.
