Tükürük bezi kanseri, baş-boyun bölgesindeki tükürük bezlerinde gelişen nadir ancak agresif seyirli bir onkolojik hastalıktır. Major (parotis, submandibular, sublingual) ve minor tükürük bezlerinde ortaya çıkabilir. Erken teşhis ve multidisipliner tedavi yaklaşımı, sağkalım oranlarını önemli ölçüde artırır.
Tükürük Bezi Kanseri Türleri
- Mukoepidermoid Karsinom: En sık görülen tip. Düşük, orta ve yüksek dereceli olarak sınıflandırılır.
- Adenoid Kistik Karsinom: Sinir invazyonu eğilimiyle bilinir, uzun vadeli nüks riski yüksektir.
- Asinik Hücreli Karsinom: Genellikle parotis bezinde gelişir, yavaş büyüme eğilimlidir.
- Polimorfik Düşük Dereceli Adenokarsinom: Küçük tükürük bezlerinde sık görülür.
Belirtiler ve Klinik Bulgular
Hastalık sıklıkla ağrısız kitle şikayetiyle başlar. Zamanla şu semptomlar gelişebilir:
- Yüzde asimetri veya yüz siniri felci (parotis tümörlerinde)
- Ağız içinde büyüyen ülsere lezyonlar
- Çiğneme/yutma güçlüğü
- Uzun süreli yüz ağrısı veya uyuşukluk
- Ani işitme kaybı veya kulakta dolgunluk hissi
Teşhis Yöntemleri
Tanıda çoklu yaklaşım gerekir:
- Fizik Muayene: Boyunda lenf nodu büyümesi ve tükürük bezi palpasyonu
- Görüntüleme: Kontrastlı BT/MRI ile tümör boyutu ve komşu doku invazyonu değerlendirmesi
- İnce İğne Aspirasyon Biyopsisi (İİAB): Tümör tipini belirlemede altın standart
- PET-CT: Metastaz taraması için evrelemede kullanılır
Tedavi Protokolleri
Tedavi tümörün tipine, evresine ve lokalizasyonuna göre planlanır:
- Cerrahi: Tümörlü dokunun geniş rezeksiyonu temel tedavidir. Parotidektomi sırasında fasial sinir korunması kritik öneme sahiptir.
- Radyoterapi: Pozitif cerrahi sınır, lenf nodu metastazı veya yüksek dereceli tümörlerde adjuvan olarak uygulanır.
- Kemoterapi: Metastatik hastalıkta palyatif amaçlı kullanılır. Sisplatin ve 5-FU içeren protokoller tercih edilir.
- Hedefe Yönelik Tedaviler: Adenoid kistik karsinomda NOTCH yolak inhibitörleri ümit vaat etmektedir.
Prognozu Etkileyen Faktörler
- Tümör Derecesi: Düşük dereceli tümörlerde 5 yıllık sağkalım %90’lara ulaşırken, yüksek derecelilerde %40’ın altına düşer.
- Sinir İnvazyonu: Adenoid kistik karsinomda perinöral yayılım nüks riskini artırır.
- Cerrahi Sınır Durumu: Mikroskobik tümör kalıntısı lokal nüksü 3 kat artırır.
Risk Faktörleri ve Korunma
- İyonize radyasyona mesleki maruziyet (radyoterapi öyküsü)
- Nikel veya silika tozu gibi endüstriyel karsinojenler
- Epstein-Barr virüsü ile ilişki (lenfoepitelyoma tipinde)
- Sigara kullanımı (mukoepidermoid karsinom riskini 2 kat artırır)
Takip ve Rehabilitasyon
Tedavi sonrası ilk 2 yıl 3 ayda bir, sonraki 3 yıl 6 ayda bir kontrol önerilir. Takip programı şunları içerir:
- Baş-boyun muayenesi ve görüntüleme
- Fasial sinir hasarında fizyoterapi ve botoks uygulamaları
- Tükürük fonksiyon kaybında pilokarpin tedavisi ve ağız hijyeni eğitimi
- Psikososyal destek ve beslenme danışmanlığı
