Sigara bağımlılığı, nikotinin beyindeki ödül merkezlerini etkilemesi sonucu gelişen kronik bir hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, her yıl 8 milyondan fazla insan tütün kullanımına bağlı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Bu makalede, sigara bağımlılığının fizyolojik mekanizmaları, bırakma yöntemleri ve korunma stratejileri detaylıca ele alınmaktadır.

Nikotin Bağımlılığının Fizyolojik Mekanizması
Nikotin, solunduktan 7 saniye sonra beyne ulaşarak dopamin salınımını tetikler. Dopaminin artması geçici rahatlama hissi yaratır. Düzenli kullanımda beyin, bu kimyasal uyarıya adapte olur ve nikotin reseptörlerinin sayısı artar. Reseptörler nikotinsiz kaldığında ise yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Bu kısır döngü, fiziksel bağımlılığın temelini oluşturur.

Sigara Bağımlılığının Klinik Belirtileri

• Fiziksel: Sabah öksürükleri, nefes darlığı, tat alma duyusunda azalma
• Davranışsal: Stresli durumlarda sigara tüketiminde artış, sosyal aktivitelerde sigara içme zorunluluğu hissetme
• Psikolojik: Nikotin yoksunluğunda anksiyete, konsantrasyon güçlüğü, sinirlilik hali
• Bırakma Denemeleri: En az iki ciddi bırakma girişiminin başarısız olması

Bırakma Sürecinde Etkili Tedavi Yöntemleri

1. Farmakolojik Tedaviler
   • Nikotin Replasman Tedavisi (NRT): Ciklet, bant veya spreylerle nikotin dozu kontrollü şekilde azaltılır.
   • İlaç Tedavileri: Bupropion (dopamin/norepinefrin geri alım inhibitörü) ve Vareniklin (nikotin reseptör parsiyel agonistleri)
2. Davranışçı Terapiler
   • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Tetikleyici durumlarda başa çıkma stratejileri geliştirilir.
   • Motivasyonel Görüşme: Bırakma kararının içselleştirilmesi sağlanır.
3. Tamamlayıcı Yöntemler
   • Akupunktur, hipnoterapi ve mobil uygulamalarla kendi kendine izlem

Nikotin Yoksunluğu Belirtileri ve Yönetimi
| Belirti | Süre | Yönetim Stratejileri |
|—————–|—————-|——————————————|
| İrritabilite | 2-4 hafta | Derin nefes egzersizleri, fiziksel aktivite |
| Uyku bozukluğu | 1-2 hafta | Yatma rutini oluşturma, kafeinden kaçınma |
| İştah artışı | 10 haftaya dek | Lifli gıdalar, şekersiz sakız kullanımı |

Relapsı (Nüks) Önleme Stratejileri

• Çevresel Düzenlemeler: Ev/arabada sigara bulundurmama, sigara içilen ortamlardan kaçınma
• Destek Sistemleri: Sigara bırakma poliklinikleri ve online destek gruplarına katılım
• Acil Durum Planı: Dürtü geldiğinde 10 dakika bekleyip dikkat dağıtma tekniği uygulama

Bırakmanın Vücuda Faydaları ve Zaman Çizelgesi

• 20 Dakika Sonra: Kan basıncı ve nabız normale döner
• 12 Saat Sonra: Kanda karbonmonoksit seviyesi düşer
• 3 Ay Sonra: Akciğer fonksiyonlarında %30 iyileşme
• 1 Yıl Sonra: Koroner kalp hastalığı riski yarıya iner

Özel Gruplarda Bağımlılık Yönetimi

• Gebelik: NRT sadece doktor kontrolünde kullanılır, ilaç tedavisi önerilmez
• Kronik Hastalıklar: KOAH/kalp hastalarında aniden bırakma yerine kontrollü azaltma protokolü uygulanır
• Ergenler: Sosyal beceri eğitimi ve akran baskısıyla baş etme teknikleri ön plandadır

Sigara Bırakma Polikliniklerinin Rolü
Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’na bağlı 420 sigara bırakma polikliniğinde;

1. Karbonmonoksit ölçümü ve bağımlılık düzeyi değerlendirmesi
2. Kişiye özel farmakoterapi seçimi
3. 6 aylık düzenli takip programları uygulanmaktadır.

Korunma ve Politikalar

• Dumansız hava sahası uygulamalarının yaygınlaştırılması
• Tütün ürünlerinde düz paket uygulaması
• Medyada farkındalık kampanyalarının artırılması

Sigara bağımlılığı tedavi edilebilir bir hastalıktır. Bırakma sürecinde nüksler normal karşılanmalı ancak profesyonel destek alınmalıdır. Alo 171 Sigara Bırakma Hattı ve sigarabirakma.gov.tr üzerinden ücretsiz danışmanlık hizmeti verilmektedir.