Öksürük
Öksürük, akciğerlerin temizlenmesini ve korunmasını sağlayan bir refleks mekanizmasıdır. Bir belirti olan öksürüğe sebep olan hastalığın teşhis edilip, tedavi uygulanması gerekir.
Öksürük Nedir?
Öksürük, hava yollarının ve akciğerlerin temizlenmesini sağlayan, akciğerlerin enfeksiyonlardan korunmasında rol oynayan önemli bir refleks mekanizmasıdır. Hızlı bir nefes alışın ardından ani ve patlayıcı tarzda nefes verme işi olarak tanımlanmaktadır.
Öksürük istemli veya istemsiz olabilir. İstemsiz öksürük çeşitli bölgelerde yerleşmiş olan öksürük mekanizmalarını harekete geçiren sinir uçlarının uyarılmasıyla ortaya çıkmaktadır. Öksürük mekanizması uyaranları mekanik, inflamatuar (iltihap) veya psikojenik olabilmektedir.
Öksürük pek çok hastalığın belirtisi olmakla birlikte öksürüğün hiç olmaması veya yetersiz olması da solunum yollarının yeterince temizlenememesine ve dolayısıyla büyük sorunlara neden olabilmektedir.
Öksürük süresine göre 3 dönemde incelenebilir. Öksürüğün süresi ilgili olduğu hastalığın tanısında doktorlar için yönlendiricidir.
- Akut öksürük: 3 haftadan daha kısa süredir devam eden öksürük.
- Subakut öksürük: 3 ile 8 hafta arasında devam eden öksürük.
- Kronik öksürük: 8 haftadan daha uzun süredir devam eden öksürük.
Öksürük niteliğine göre ise 2 sınıfta incelenmektedir.
- Kuru (non-prodüktif, gıcık öksürük) öksürük: Balgamsız öksürüktür. Sık karşılaşılan ve bağlı olduğu sebebin bulunmasında güçlük yaşanan öksürük tipidir.
- Balgamlı (prodüktif) öksürük: Öksürük ile birlikte balgam çıkışının da görüldüğü öksürük tipidir. İnflamasyon mekanizmasının uyarıldığı durumlara bağlıdır.
Öksürük günümüzde acil servislere en sık başvuru nedenlerindendir. Tanısında kullanılan özel bir test bulunmamaktadır. Dolayısıyla tanı ve tedavisinde güçlük çekilen bir belirtidir.
Öksürük Belirtileri Nelerdir?
Öksürük tek başına bir hastalık değildir, belirtidir. Ancak kaynaklandığı hastalığa veya sebebine göre öksürüğe çeşitli belirtiler de eşlik edebilmektedir. Nefes darlığı, balgam çıkarma, kan tükürme, ses kısıklığı, burun akıntısı, boğaz ağrısı, yutma güçlüğü, göğüs ağrısı, ateş, gece terlemesi, kilo kaybı gibi belirtiler öksürüğe eşlik edebilmektedir.
Bu belirtilerden herhangi birinin eşlik etmesi durumunda, özellikle günün herhangi bir saatinde veya belirli bir vücut pozisyonunda tekrarlayan öksürüklerde, nöbetler halinde gelen öksürüklerde, egzersiz ile veya yemekten sonra tetiklenen öksürüklerde tetkik açısından sağlık kuruluşlarına başvurulması önerilmektedir.
Öksürük Nedenleri Nelerdir?
Öksürük mekanizması hava yollarında üretilen aşırı mukus, hava yollarına kaçan yabancı cisimler, solunan kimyasallar veya çeşitli enfeksiyonlarla uyarılabilir.
- Üst solunum yolu enfeksiyonları
- Akut sinüzit
- Alerjik rinit
- Astım
- Pnömoni (Zatürre)
- Trakeit (Soluk borusu iltihabı)
- Akut bronşit
- Akciğer tümörleri
- Tüberküloz (Verem)
- Çevresel veya mesleki iritan maruziyeti
- Sigara dumanı
- Alerjenlerle karşılaşma
- Aspirasyon (Solunmaması gereken maddenin solunarak hava yollarına veya akciğerlere kaçması)
- Yabancı cisimler
- Psikolojik nedenler
- Sol kalp yetmezliği
- Üst hava yolu öksürük sendromu (Post nazal akıntı)
- Bronşektazi (Kalıcı bronş genişlemesi)
- Gastroözefageal reflü hastalığı
- ACE inhibitörü kullanımı (Yüksek tansiyon veya kalp hastalarında kullanılan bir ilaç grubu)
- Plevra hastalıkları (Akciğer zarı hastalıkları)
- Kistik fibrozis
- Mediasten (Göğüs kafesinde yer alan bir bölüm) hastalıkları
- İnterstisyel akciğer hastalıkları
- Dış kulak yolu hastalıkları öksürük nedenlerindendir.
Öksürük Teşhisi
Öksürüğün sebebinin bulunması için öncelikle öksürük, diğer şikayetler ve hastanın genel durumu hakkında bilgi edinilmesi gereklidir. Bunun için hastadan detaylı bir anamnez (hasta öyküsü) alınmalı ve fizik muayene yapılmalıdır. Daha sonra edinilen bilgilere göre hastadan çeşitli tetkikler istenebilmektedir.
- Burun sürüntüsü: Pamuklu bir çubuğun burun içine sürülerek burundan örnek alınması işlemidir. Enfeksiyona sebep olan etkenlerin tespit edilmesi için kullanılır.
- Boğaz sürüntüsü: Pamuklu bir çubuğun boğaza sürülerek boğazdan örnek alınması işlemidir. Enfeksiyona sebep olan etkenlerin tespit edilmesi için kullanılır.
- Balgam testi: Balgamlı öksürüklerde balgam örneği incelenerek hastalığa sebep olan etken aranır.
- Akciğer grafisi: X ışınları aracılığıyla akciğerin röntgeninin çekilmesi işlemidir. Akciğeri veya hava yollarını etkileyen hastalıkların tanısında yardımcıdır.
- Sinüs grafisi: X ışınları aracılığıyla sinüslerin röntgeninin çekilmesi işlemidir. Sinüsleri etkileyen hastalıkların düşünülmesi durumunda tanıda yardımcıdır.
- Kan tetkikleri: Kan hücresi sayıları ve CRP, sedimentasyon gibi inflamasyon belirteçleri tanı için yönlendirici olabilmektedir.
- Solunum fonksiyon testleri: Başta astım ve KOAH olmak üzere solunum fonksiyonlarını etkileyen hastalıkların tanısında kullanılan testlerdir.
- Alerjik deri testleri: Çeşitli alerjenlere bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülen öksürüklerde başvurulur. Alerji etkeninin tespit edilmesi için yapılmaktadır.
- Bronkoskopi: Bronkoskop adı verilen aletle hava yollarının incelenmesi işlemidir. Hava yollarını etkileyen hastalıkların tanısında veya hava yollarına kaçan yabancı cisimlerin çıkarılmasında kullanılabilmektedir.
- Ter testi: Kistik fibrozis adlı hastalığın tanısında kullanılan testtir.
- Öksürük monitörleri: Günümüzde kliniklerde pratik kullanımı yaygın değildir. Daha çok klinik çalışmalarda kullanılmaktadır. Hastalığı olan ve olmayan kişilerin ayrımın ı sağlamada kullanılırlar.
Öksürük Tedavisi
Öksürüğün tedavisi çoğunlukla altta yatan sebebe yönelik yapılmaktadır. Öncelikle öksürüğe sebep olduğu düşünülen veya öksürüğü tetikleyen maddelerden uzaklaşılmalıdır. Örneğin öksürüğe sebep olan ilaçlar varsa bunlar doktor kontrolünde kesilebilir veya değiştirilebilir. Öksürüğü tetikleyen sigara vb. kimyasal, fiziksel, çevresel veya alerjen faktörlerden uzak durulmalıdır.
- Hidrasyon tedavisi: Su hem mukus atılımını kolaylaştırarak hem de irritasyonu azaltarak öksürük tedavisinde önemli yer tutmaktadır.
- Anti-tüssif ilaçlar: Öksürük baskılayıcı ilaçlardır. Çeşitli yan etkilerinden dolayı dikkatli kullanılmaları gerekmektedir. Balgamlı öksürüklerde kullanılması durumunda balgamın akciğerlerden veya hava yollarından atılmasını engelleyerek daha büyük sorunlara neden olabilmektedirler.
- Ekspektoran ilaçlar: Akciğerlerdeki veya hava yollarındaki mukusun atılmasını kolaylaştıran ilaçlardır.
- Mukolitik ilaçlar: Hava yollarındaki mukusun eritilerek temizlenmesini sağlayan ilaçlardır.
- Bronkodilatör ilaçlar: Bronşları genişleterek oksijenlenmeyi arttıran ilaçlardır. Astım, KOAH gibi nefes darlığına sebep olan hastalıklarda kullanılmaktadırlar.
- Pulmoner rehabilitasyon: Geniş bir kavramdır. Kronik solunum rahatsızlığı olan kişilere uygulanması gereken eğitim, egzersiz, beslenme, bilgilendirme ve danışmanlık programlarını kapsar.
- Postural drenaj: Hastaya verilen pozisyonlarla sekresyonların (salgıların) atılımını kolaylaştıran yöntemlerdir.
- Antibiyotikler: Enfeksiyonların tedavisinde kullanılabilmektedirler.
- Oksijen tedavisi: Nefes darlığının yanısıra solunum yetersizliğine sebep olan öksürüklerde oksijen tedavisi de uygulanabilmektedir.
- Psikolojik destek tedavisi: Öksürüğün psikolojik sebeplerden kaynaklanması durumunda psikolojik destek tedavisine başvurulmalıdır.
Bahsedilen ilaçlar ve yöntemler kesinlikle öneri niteliğinde değildir. Yalnızca doktor önerisi doğrultusunda, sağlık kuruluşlarında gerektiği takdirde uygulanması gereken yöntemlerdir. Bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
Öksürük Tedavi Edilmezse
Öksürük günlük işleri kesintiye uğratarak kişinin yaşam kalitesinde düşüş yaratabilmektedir. Dışardan da fark edilen, duyulan bir olay olduğu için öksürük insanların bir kısmında insanları rahatsız etme korkusu ve utanma duygusuna sebep olmaktadır.
Şiddetli öksürükler bayılma, idrar kaçırma, kusma, kaburga kırığı, depresyon, hava yollarında hasar, hemoptizi (öksürükle kan gelmesi), pnömotoraks (akciğer zarları arasında hava birikmesi), baş dönmesi, cilt altı amfizemi (cilt altında hava kabarcıkları birikmesi), uykusuzluk gibi sorunlara sebep olabilmektedir.
Bu sebeple öksürüğün altta yatan neden ile birlikte tedavi edilmesi kişinin hayat kalitesinde önemli oranda artış yaratacaktır.
Öksürüğe Ne İyi Gelir?
Öksürüğün kaynaklandığı sebebin araştırılması ve bu sebebin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Özellikle çocuklarda öksürük genellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı olarak görüldüğü için bağışıklık sisteminin güçlü tutulması, düzenli ve dengeli beslenme öksürüğün engellenmesi veya iyileşmesi için çok önemlidir.
Sigara kullanımı varsa mutlaka bırakılmalı ve sigara içilen ortamlardan da uzak durulmalıdır. Öksürüğü tetikleyen etkenlerin tespit edilmesi halinde bu etkenlerden kaçınılmalıdır. Temiz havalı ortamlarda bulunmaya özen gösterilmelidir. Bulunulan ortamdaki havanın nemli olması da öksürüğe iyi gelmektedir.
Yeterli miktarda su içilmesi veya buhar uygulaması hava yollarını nemlendirerek tahriş olmasını engellemekte ve mukus atılımını kolaylaştırmaktadır. Ilık tüketilen bitki çayları da öksürüğün geçmesinde fayda sağlayabilmektedir.
Öksürüğe Ne İyi Gelmez?
Hava kirliliği, sigara dumanı, kimyasal gazların solunması hiçbir hastalığı olmayan insanlarda da hava yollarını olumsuz etkileyerek öksürüğe sebep olabilir.
Geçirilen enfeksiyonlar, kronik hastalıklar, solunum yollarına kaçan yabancı cisimler, kuru hava, alerjenler de öksürüğü tetikleyebilmektedir. Öksürüğü tetiklediği düşünülen maddelerden, ortamlardan uzak durulmalı ve altta yatan bir hastalık varsa buna yönelik tedavi planlanmalıdır.
Öksürük İlaçları
Anti-tüssif ilaçlar: Kodein, dionin, dekstrometorfan, karbetapentan (pentoksiverin) sitrat santral etkili anti-tüssiflerdir. Levodropropizin, benzonatat, difenhidramin hidroklorür, oksolamin, mentol periferik etkili anti-tüssiflerdir.
Ekspektoran ilaçlar: Bromeksin, guaifenezin (gliseril gayakolat), potasyum gayakolsufonat (tiyokol), tuz ekspektoranlar, amonyum klorür, sodyum sitrat ekspektoran ilaçlardandır.
Mukolitik ilaçlar: Asetilsistein, erdostein, karbosistein mukolitik ilaçlardandır.
Bronkodilatör ilaçlar: Salbutamol ve terbutalin kısa etkili B-2 agonistlerdir. Formoterol ve salmeterol uzun etkili B-2 agonistlerdir. İpratropium bromid ve tiotropium antikolinerjiklerdendir. Aminofilin ve teofilin ise metil ksantin preparatlarındandır.
Bu ilaçlar kesinlikle tavsiye niteliğinde değildir. Mutlaka doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
Öksürük Ameliyatı
Spesifik olarak öksürük tedavisine yönelik planlanan ameliyat bulunmamaktadır ancak öksürüğe sebep olan hastalığın tedavisine göre ameliyat planlanabilen durumlar mevcuttur.
Hamilelikte Öksürük
Hamilelikte geçirilen solunum yolu enfeksiyonları, alerjenler, sigara dumanı öksürüğü tetikleyebilmektedir. Solunum yolu enfeksiyonlarına yakalanmamak için dengeli beslenme ve vücut direncinin yüksek tutulması gerekmektedir.
Hamilelik döneminde öksürüğü tetikleyen maddelerden ve sigaradan mutlaka uzak durulmalıdır.
Özellikle gebeliğin son aylarında şiddetli öksürükler ve geçirilen enfeksiyonlar erken doğumlara sebep olabilmektedir. Ciddi solunum yolu enfeksiyonları geçiriliyorsa veya şiddetli öksürük varlığında tedavi ve kontrol için doktora başvurulması önerilmektedir.
Çocuklarda Öksürük
Çocuklarda en sık rastlanan öksürük sebebi üst solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Uzun süren ve çocuğun günlük hayatını etkileyen, uyku kalitesini bozan öksürükler ebeveynler için endişe verici olmaktadır. Uzun süredir devam eden, şiddetli ve beraberinde ciddi şikayetlere yol açan öksürüklerde doktora başvurulmalıdır.
Üst ve alt solunum yolu enfeksiyonlarının yanında, özellikle yemek sırasında hava yollarına yabancı madde kaçması da çocuklarda sık karşılaşılan öksürük sebeplerindendir. Bu gibi durumlarda çocuk öksürebiliyorsa öksürmeye teşvik edilmeli ve yabancı cismin çıkarılması sağlanmalıdır.
Kirli havaya ve sigaraya maruz kalan çocukların üst solunum yolları enfeksiyonlarına yakalanma ihtimalleri daha fazladır. Ayrıca sigara ve kirli hava solunum yollarını tahriş ederek de çocuklarda öksürüğü tetikleyebilir.
Bebeklerde Öksürük
Bebeklerin öksürüğe yol açan ciddi hastalıklardan korunmaları için aşılama programına dahil aşıları düzenli olarak olmaları çok önemlidir. Enfeksiyonlardan korunmaları için özellikle ilk 6 ayda sadece anne sütü almaları bağışıklık sistemlerinin güçlenmesi için gereklidir.
Bebeklerde istemli öksürük mekanizması henüz gelişmediği için öksürüğün sebebinin araştırılması ve ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bebek ve çocuklarda öksürük sebebi bulunmadan öksürük şurupları gibi ilaçlarla öksürüğün baskılanması çeşitli sorunlara yol açmaktadır.
Bebeklerde solunum bozukluğu yaratan, morarmaya yol açan öksürüklerde acilen sağlık kuruluşlarına başvurulmalıdır.
Öksürük için Hangi Doktora Gidilir?
Öksürüğün kaynaklandığı sebebe göre tanıyı koyan ve tedaviyi düzenleyen uzmanlık alanları değişiklik göstermektedir. Öksürük sebebinin araştırılması için aile hekimlerine, kulak burun boğaz hastalıkları uzmanlarına, iç hastalıkları uzmanlarına veya göğüs hastalıkları uzmanlarına başvurulabilir.
Öksürüğün uzun süredir devam etmesi, şiddetli olması, günlük işleri engellemesi ve uyku kalitesini bozması, öksürüğe eşlik eden başka belirtilerin olması, öksürükle beraber ağızdan kan gelmesi gibi durumlar ihmal edilmemeli ve bu durumlarda mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Ani meydana gelen nefes darlığı, solunum sıkıntısı gibi hayatı tehdit edebilecek durumlara sebep olan öksürüklerde vakit kaybedilmeden acil sağlık kuruluşlarına başvurulmalıdır.
Öksürük ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Öksürük Nasıl Kesilir?
Balgamlı öksürüklerde altta yatan nedenin bulunarak ona yönelik tedavi yapılması gerekmektedir. Balgamlı öksürüğü baskılamak balgamın akciğerlerde ve hava yollarında birikmesine neden olmaktadır.
Kuru öksürüklerde ise yine altta yatan nedenin bulunması ön plandadır. Bunun yanında doktor kontrolünde çeşitli rahatlatıcı tedavilere başvurulabilir. Oda havasının nemli ve temiz tutulması, yeterli miktarda su alınması, sigara dumanından ve tozlu ortamlardan uzak durulması öksürüğün kesilmesine yardımcı olabilmektedir.
Reflü Öksürük Yapar Mı?
Göğüste yanma, ağza acı su gelmesi gibi klasik reflü belirtilerinin yanında öksürük de reflü habercisi olabilmektedir. Özellikle yatınca meydana gelen öksürük reflü hastalığını düşündürmektedir.
Çikolata, kahve, baharat, yağlı yiyecekler gibi reflüyü tetikleyen yiyecekler de reflü hastalarında öksürüğü tetikleyebilir.
Hamilelikte Öksürük Erken Doğuma Sebep Olur Mu?
Nadiren de olsa özellikle gebeliğin son aylarında görülen şiddetli enfeksiyonlar erken doğumu tetikleyebilmektedir. Şiddetli öksürük ve ıkınmalar son aylarda amniyon zarının erken yırtılmasına, vajinal kanamalara ve buna bağlı olarak erken doğuma neden olabilmektedir.
Alerjik Öksürük İçin Ne Yapılmalıdır?
Öncelikle öksürüğe sebep olan alerjenlerin gerekli tetkikler yardımı ile tespit edilmesi gerekmektedir. Bu alerjenlerden mümkün olduğunca uzak durulmalıdır. Bununla beraber alerjik mekanizmaları baskılayan ve şikayetlere yönelik tedaviler de uygulanabilmektedir.
Sinüzit Öksürük Yapar Mı?
Sinüzit geniz akıntısına neden olmakta ve öksürük reseptörlerinin mekanik olarak uyarılmasıyla öksürüğe neden olmaktadır. Hem akut hem de kronik sinüzitler öksürük şikayetine neden olabilmektedir.
Kanlı Öksürük Neden Olur?
Akciğer kanseri, tüberküloz (verem), bronşektazi, damar hastalıkları, pulmoner emboli (akciğere pıhtı atması), kalp kapak hastalıkları, travmalar, yabancı cisimler, kanama bozukluğu hastalıkları, sarkoidoz, Behçet hastalığı ve bazı ilaçlar kanlı öksürüğün sebepleri arasındadır.
Gebelikte Öksürük Bebeğe Zarar Verir Mi?
Bebek anne karnında plasenta ve amniyon sıvısı içinde korunaklı bir bölgede yer almaktadır. Gebelikte öksürüğün bebeğe zarar verdiğini gösteren bir çalışma bulunmamaktadır.
Öksürük Nasıl Oluşur?
Öksürük, farklı bölgelerde bulunan öksürük reseptörlerinin uyarılmasıyla oluşmaktadır. Hızlı alınan bir nefesin aniden, patlar tarzda dışarıya verilmesiyle öksürük oluşur. İstemli veya istemsiz şekilleri bulunmaktadır. Öksürük hava yollarının temizlenmesinde ve korunmasında önemli bir mekanizmadır.