Koma, kişinin bilincinin tamamen kapalı olduğu, uyaranlara tepki veremediği ve uyandırılamadığı nörolojik bir acil durumdur. Beyin sapı veya beyin korteksindeki yaygın hasar sonucu ortaya çıkar. Derin bilinç kaybı olarak tanımlanan bu durum saatler, günler hatta yıllarca sürebilir.
Komanın Başlıca Nedenleri
Travmatik beyin yaralanmaları koma vakalarının en sık sebebidir. Trafik kazaları, düşmeler veya şiddet olayları sonrası beyin dokusunda meydana gelen hasar bilinci kapatabilir. Beyin kanamaları ve felçler gibi damarsal problemler ikinci önemli nedendir. Kan şekeri düşüklüğü, diyabetik koma, üremi, karaciğer yetmezliği gibi metabolik bozukluklar beyin fonksiyonlarını durdurabilir. Ağır enfeksiyonlar (menenjit, ensefalit), oksijensiz kalma (boğulma, kalp durması), ilaç-aşırı dozları ve zehirlenmeler diğer kritik sebeplerdir. Beyin tümörleri veya epileptik nöbet kümeleri de komaya yol açabilir.
Klinik Belirtiler ve Tanı Yöntemleri
Komalı hasta gözlerini açamaz, sözlü komutlara cevap vermez ve ağrılı uyaranlara tepki göstermez. Solunum düzensizliği, anormal pupilla tepkileri ve kas tonusu kaybı gözlenir. Glasgow Koma Skalası (GKS) ile bilinç düzeyi 3-8 arasında puanlanır. Acil tanı için beyin tomografisi (BT) kanama veya ödemi tespit eder. Manyetik rezonans (MR) incelemesi beyin sapı hasarını gösterir. Kan testleri metabolik sebepleri araştırır. Elektroensefalografi (EEG) beyin elektriksel aktivitesini ölçer.
Tedavi Protokolleri ve Yoğun Bakım Süreci
Öncelikle hava yolu güvenceye alınır ve solunum desteklenir. Damar yoluyla sıvı ve ilaç tedavisi başlatılır. Beyin ödemi varsa mannitol veya hipertonik salin uygulanır. Nöbetler antiepileptiklerle kontrol altına alınır. Altta yatan sebep acilen tedavi edilir: kanama cerrahi gerektirebilir, enfeksiyonlarda antibiyotikler kullanılır, metabolik dengesizlikler düzeltilir. Hastalar yoğun bakım ünitesinde sürekli monitörize edilir. Beslenme nazogastrik tüple sağlanır.
Prognozu Etkileyen Faktörler
Koma süresi uzadıkça iyileşme şansı azalır. 4 haftadan fazla süren komalarda kalıcı hasar riski yüksektir. GKS puanı 3-5 olanların prognozu kötüdür. Genç hastalar daha iyi iyileşir. Travma sonrası komalar, beyin ölümüyle sonuçlanan vakalara göre daha olumlu seyreder. Pupil reflekslerinin olmaması ve beyin sapı reflekslerinin kaybı kötü prognostik işaretlerdir.
Komplikasyonlar ve Rehabilitasyon
Yatak yaraları, kas erimesi ve eklem sertleşmesi sık görülür. Pnömoni ve idrar yolu enfeksiyonları hayati risk oluşturur. Uzun süreli komalarda beslenme tüpleri ve trakeostomi gerekebilir. Bilinç geri döndüğünde fizik tedavi, konuşma terapisi ve nörobilişsel rehabilitasyon şarttır. Aile eğitimi ve psikolojik destek sürecin vazgeçilmez parçasıdır.
Beyin Ölümü Kriterleri
Tüm beyin fonksiyonlarının geri dönüşsüz kaybı beyin ölümü olarak tanımlanır. Apne testi, EEG’de elektriksel aktivite olmaması ve beyin sapı reflekslerinin kaybı ile teyit edilir. Bu durumda organ bağışı gündeme gelebilir.
Acil Durumda Yapılması Gerekenler
Komada bir hasta görüldüğünde hemen 112 aranmalıdır. Hava yolu açık tutulmalı, boyun travma şüphesinde hareket ettirilmemelidir. Hastanın yan pozisyona alınması solunum yolunu korur. Diyabetik şok şüphesinde şeker ölçümü yapılmalıdır.
