İskorbüt, C vitamini eksikliğinden kaynaklanan ve tedavi edilmediğinde yaşamı tehdit edebilen ciddi bir hastalıktır. Tarihte özellikle denizciler arasında yaygın olan bu rahatsızlık, modern tıp sayesinde nadir görülse de risk gruplarında hâlâ önemini korumaktadır.
İskorbüt Nedir?
Vücudun kolajen üretimi için gerekli olan C vitamininin yetersiz alımı sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Kolajen eksikliği; damarlar, bağ dokuları ve kemiklerde yapısal bozulmalara yol açar. Genellikle yetersiz beslenen kişilerde, alkol bağımlılarında veya emilim bozukluğu olanlarda görülür.
Belirtiler ve İlerleme Evreleri
- Erken Evre: Halsizlik, iştah kaybı, kilo kaybı ve kas ağrıları
- Orta Evre: Diş eti kanamaları, diş kaybı, ciltte morluklar ve yaraların geç iyileşmesi
- İleri Evre: Eklem şişlikleri, nefes darlığı, anemi ve iç kanama riski
Risk Faktörleri
- Beslenme Eksiklikleri: Taze meyve-sebze tüketmeyenler
- Alkol ve Madde Bağımlılığı: Yetersiz besin alımı ve emilim bozukluğu
- Tıbbi Koşullar: Crohn hastalığı, diyaliz hastaları veya kemoterapi görenler
- Bebekler: Sadece inek sütüyle beslenen 6-12 aylık bebekler
Teşhis Yöntemleri
- Klinik Muayene: Diş eti kanamaları ve cilt bulgularının değerlendirilmesi
- Kan Testleri: Serum C vitamini düzeyi (<0.2 mg/dL tanı koydurucudur)
- Radyolojik İnceleme: Kemiklerde "skorbik çizgiler" ve kırık riski araştırması
Tedavi Protokolleri
- C Vitamini Takviyesi: Günde 1-2 gram oral veya enjeksiyon şeklinde (belirtiler 24-48 saatte düzelir)
- Diyet Düzenlemesi: Portakal, kivi, brokoli, biber gibi C vitamininden zengin besinler
- Komplikasyon Yönetimi: Diş eti enfeksiyonları için antibiyotik, anemi için demir takviyesi
Önleme Stratejileri
- Günlük C Vitamini İhtiyacı: Yetişkinlerde 75-90 mg, hamilelerde 85 mg, sigara içenlerde +35 mg
- Besin Kaynakları:
- 1 orta boy kivi: 64 mg
- 1 kırmızı dolmalık biber: 95 mg
- 1 porsiyon çilek: 85 mg
- Risk Grupları İçin: Düzenli kan testi ve profilaktik takviye
Bebeklerde ve Çocuklarda İskorbüt
- Belirtiler: Huzursuzluk, kemik ağrısı nedeniyle "kurbağa pozisyonu"
- Tedavi: Günde 150-300 mg C vitamini (şurup veya damla formunda)
- Önleme: Anne sütü (litrede 40 mg C vitamini) veya C vitamini eklenmiş formülalar
İleri Komplikasyonlar
- Kardiyak Sorunlar: Kalp yetmezliği ve hipotansiyon
- Nörolojik Etkiler: Depresyon ve yorgunluk
- Ölümcül Riskler: Tedavi edilmezse 3-6 ay içinde organ yetmezliği
Hangi Doktora Başvurulmalı?
İlk şüphede aile hekimi veya dahiliye uzmanına gidilmeli. Teşhis sonrası beslenme planı için diyetisyen, diş eti problemleri için periodontolog desteği gerekebilir.
