Hamilelik döneminde ödem (şişlik), özellikle ayak bilekleri ve ellerde görülen yaygın bir durumdur. Vücudun %50’ye varan kan hacmi artışı ve rahmin büyüyerek damarlara baskı yapması, dokular arasında sıvı birikimine yol açar. Genellikle üçüncü trimesterde belirginleşen bu durum, çoğunlukla zararsız olsa da bazı durumlarda altta yatan ciddi sorunların işareti olabilir.
Ödemin en önemli nedeni, hamilelik sırasında kan damarlarından dokulara sızan sıvı miktarındaki artıştır. Progesteron hormonunun damar duvarlarını gevşetmesi ve büyüyen rahmin pelvik damarlara baskı yapması, bacaklardan kalbe dönen kan akışını yavaşlatır. Bu durum özellikle sıcak havalarda veya uzun süre ayakta kalındığında şiddetlenir. Aşırı tuz tüketimi, yetersiz protein alımı ve uzun süre hareketsiz kalmak da şişliği tetikleyen faktörler arasındadır.
Ödemin normal kabul edildiği durumlarda şişlik genellikle sabahları azalır, gün içinde artar ve parmakla bastırıldığında çukur oluşturur. Ancak yüzde ani şişme, ellerde aşırı gerginlik veya göz kapaklarında belirgin ödem varsa bu preeklampsi belirtisi olabilir. Özellikle baş ağrısı, görme bozukluğu veya idrarda protein çıkışı gibi semptomlar eşlik ediyorsa acil tıbbi müdahale gereklidir. Tiroit bezi problemleri veya böbrek hastalıkları da kontrol edilmesi gereken diğer faktörlerdir.
Ödem yönetiminde etkili çözümlerin başında düzenli hareket gelir. Her saat başı 5 dakika yürümek veya ayak bileklerini daireler çizerek hareket ettirmek, kan dolaşımını hızlandırır. Uzanırken ayakların kalp seviyesinden yüksekte tutulması, şişliğin azalmasına yardımcı olur. Beslenmede tuz alımının kısıtlanması önemli olsa da yeterli su tüketimi (günde 2.5-3 litre) vücuttaki sıvı dengesini korur. Protein açısından zengin besinler (yumurta, yoğurt, baklagiller) dokuların sıvı tutma kapasitesini azaltır.
Masaj ve uygun ayakkabı seçimi de rahatlama sağlayan yöntemlerdendir. Bileği destekleyen ortopedik ayakkabılar ve varis çorabı kullanımı, şişliğin dağılmasına yardımcı olur. Uyurken sol yana dönerek yatmak, ana toplardamarlar üzerindeki baskıyı azaltır. Hamilelik yogasındaki özel duruşlar da lenf drenajını destekleyerek sıvı birikimini önler.
Doktora başvurulması gereken durumlar arasında ani kilo artışı (haftada 1 kg’dan fazla), nefes darlığı veya tek bacakta belirgin şişkinlik sayılabilir. Bu belirtiler derin ven trombozu riskine işaret edebilir. Tansiyon takibi ve idrar testleriyle preeklampsi ekarte edilmeli, gerekli durumlarda kan inceltici tedaviler başlanmalıdır.
Önleyici tedbirler arasında magnezyum takviyesi (hekim kontrolünde) ve potasyumdan zengin besinlerin (muz, avokado, ıspanak) tüketimi yer alır. Uzun süre otururken bacak bacak üstüne atmaktan kaçınmak, dar kıyafetler giymemek ve aşırı sıcak ortamlarda bulunmamak da alınabilecek pratik önlemlerdendir.
