Emboli, kan damarlarında oluşan pıhtı veya yabancı maddenin kan dolaşımıyla taşınarak damarı tıkamasıdır. Hayati organlara giden kan akışını kesmesi nedeniyle acil müdahale gerektiren tıbbi bir durumdur. En yaygın formu olan akciğer embolisi, dünya genelinde ani ölümlerin önemli nedenleri arasında yer alır.
Emboli Türleri ve Oluşum Mekanizmaları
Emboli oluşum mekanizmaları ve etkilenen bölgelere göre sınıflandırılır. Tromboemboli, derin ven trombozu (DVT) sonucu kopan kan pıhtılarının akciğer atardamarlarını tıkamasıdır. Yağ embolisi, büyük kemik kırıklarında yağ damlacıklarının kana karışmasıyla oluşur. Hava embolisi ise cerrahi müdahaleler veya dalış kazalarında damarlara hava girmesiyle meydana gelir. Amniyon sıvı embolisi doğum sırasında nadir görülen ancak ölümcül olabilen bir komplikasyondur.
Belirtiler ve Acil Durum İşaretleri
- Akciğer Embolisi: Ani nefes darlığı, keskin göğüs ağrısı, kanlı balgam, taşikardi
- Beyin Embolisi: Konuşma bozukluğu, vücudun bir yarısında güç kaybı, görme bozuklukları
- Periferik Arter Embolisi: Kol veya bacakta ani ağrı, solukluk, nabız kaybı, his kaybı
- Sistemik Belirtiler: Açıklanamayan anksiyete, terleme, bayılma
Risk Faktörleri ve Tetikleyiciler
- Uzun süreli hareketsizlik (uzun uçuşlar, yatak istirahati)
- Kalp yetmezliği, atriyal fibrilasyon gibi kardiyovasküler hastalıklar
- Kanser öyküsü ve kemoterapi tedavileri
- Gebelik ve doğum sonrası ilk 6 hafta
- Obezite ve sigara kullanımı
- Genetik pıhtılaşma bozuklukları (Faktör V Leiden mutasyonu)
Teşhis Yöntemleri
- Kan Testleri: D-dimer yüksekliği, arter kan gazı analizi
- Görüntüleme:
- Bilgisayarlı tomografik pulmoner anjiyografi (CTPA)
- Ventilasyon-perfüzyon sintigrafisi
- Ekokardiyografi
- Elektrokardiyografi (EKG): Sağ kalp yüklenmesi bulguları
- Alt Ekstremite Doppler USG: Derin ven trombozu tespiti
Tedavi Protokolleri
Acil Müdahaleler:
- Oksijen desteği ve hemodinamik stabilizasyon
- Trombolitik tedavi (doku plazminojen aktivatörü)
- Cerrahi embolektomi veya kateter yönelimli tedaviler
Uzun Dönem Tedavi:
- Antikoagülan ilaçlar: Heparin, warfarin, DOAC’lar (dabigatran, rivaroksaban)
- İnferior vena kava filtre uygulaması
- Kompresyon çorapları ve mobilizasyon
Komplikasyonlar ve Prognoz
Tedavi edilmeyen embolilerde pulmoner hipertansiyon, kronik bacak ülserleri ve tekrarlayan emboli atakları gelişebilir. Akciğer embolisi sonrası sağ kalım oranı; erken tanı, tedavi başlama süresi ve eşlik eden hastalıklara bağlıdır. Masif embolilerde mortalite oranı %30’a ulaşabilir.
Korunma Stratejileri
- Uzun yolculuklarda 2 saatte bir kısa yürüyüşler
- Postoperatif dönemde erken mobilizasyon
- Riskli hastalarda düşük moleküler ağırlıklı heparin profilaksisi
- Hidrasyonun sürdürülmesi (günde 2-3 litre su)
- Sigaranın bırakılması ve kilo kontrolü
Özel Risk Grupları İçin Öneriler
- Kanser hastalarında düşük molekül ağırlıklı heparin kullanımı
- Gebelerde mekanik kompresyon cihazları
- Genetik trombofili saptanan bireylerde yaşam boyu antikoagülasyon danışmanlığı
