Cadasil Hastalığı

Cadasil Hastalığı Nedir? 

Cadasil hastalığı veya sendromu, beynin küçük damarlarında ve beyaz maddesinde bozulmalara yol açarak kişilerin gençlik döneminde inme riski ile karşılaşmasına ve daha ileriki yaşlarda ise demans sendromu (erken bunama) yaşamasına neden olabilen baskın geçişli (otozomal dominant) bir hastalıktır.  

CADASIL, “Cerebral Autosomal Dominant Arteriopathy with Subcortical Infarcts and Leukoencephalopathy” şeklinde olan uzun ismin İngilizce baş harflerinin birleştirilmiş halidir. Türkçeye çevirdiğimizde “serebral subkortikal infarktlar ve lökoensefalopati ile birliktelik gösteren serebral otozomal dominant arteriyopati” anlamına gelmektedir. 

Cadasil sendromundan 19. kromozom üzerindeki NOTCH3 geninde oluşan değişimler sorumlu tutulmaktadır. Bu değişim ile birlikte küçük damarların çevresini oluşturan düz kas hücreleri anormal yapıdadır ve yavaş yavaş ölürler. Zamanla beyin damarlarında hasar gelişir (arteryopati) ve kan akışı bozulur. Beyin dokusuna kanın yeterli bir şekilde ulaşmaması yani iskemi durumunda kişiler inme riski ile karşı karşıya kalabilirler.  

Cadasil hastalığına bağlı inme riski genç yaşlarda ortaya çıkabilir, ancak tipik olarak 40-50’li yaşlarda etkili olur. İnme veya kalp krizi için yüksek risk grubunda yer alan yüksek tansiyon veya yüksek kolesterol, cadasil hastalığı gelişiminde etkili değildir. 

Cadasil Hastalığı Belirtileri 

Cadasil hastalığının en yaygın belirtileri ve bulguları, beynin derinliklerinde bulunan küçük damarlarda oluşan hasardan kaynaklanmaktadır. Genel olarak belirtiler inme (felç), bilişsel (kognitif) bozukluk, auralı migren ve psikiyatrik bozukluklar şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu belirtiler yıllar içinde yavaş yavaş gelişim göstermektedir.  

Cadasil hastalığının en yaygın belirtileri ise şunlardır: 

• Tekrar eden geçici iskemik ataklar nedeniyle kişilerde yürümede güçlük ve idrar kaçırma gibi ciddi şikayetler görülebilir. İnme (felç) benzeri atakların ortalama başlangıç yaşı 45-50 yaş arasındadır. Belirtisi olan kişilerin yaklaşık %85’inde geçici iskemik ataklar ve inme yaşanmaktadır.

• Bunama (demans) geliştirmiş bilişsel bozukluklar, Cadasil tanısı almış kişilerin %75’inde etkili olarak bu kişilerin muhakeme ve hafıza ile ilgili sorunlar yaşamasına neden olur. 

• Kişiler genellikle 30 yaşından sonra ilk belirti olarak auralı migren yaşar.

• Hayattan keyif alamama, ağlama atakları ve depresyon gibi psikiyatrik belirtiler, cadasil sendromu tanısı almış kişilerin %35’inde ortaya çıkmaktadır. 

• Özellikle cadasil hastalığı tanısı almış orta yaşlı kişilerde epilepsi nöbetleri görülmektedir 

• Nöroradyolojik incelemeler, beyinde beyaz cevher adlandırılan bölgede derinlemesine lezyonlar olduğunu gösterebilir.

Daha az görülen belirtiler veya bulgular ise şunlardır: 

• Hafıza kaybı ve anı hatırlamada güçlük (Amnezi)

• Günlük hareketlerin azalması, titreme (tremor) ve duruş bozukluğu (parkinsonizm) 

• Kas hastalığı (myopati) nedeniyle kaslarda zayıflık

• Yüksek ateş, bilinç bulanıklığı ve koma (Cadasil koma) 

• Cadasil hastalığının omurilik tutulumu

• Saniyeler veya bazen de saatler içinde gelişen bulantı-kusma, göz titremesi (nistagmus) ve baş dönmesi atakları bazen haftalarca sürebilir (Akut vestibüler sendrom) 

Cadasil Hastalığı Nedenleri 

Cadasil hastalığı, NOTCH3 genindeki bir mutasyon sonucu gelişen kalıtsal (genlerle aktarılan) bir hastalıktır. Cadasil hastalarının %95’inde bu hatalı gene rastlanılmaktadır. Bu durum özellikle küçük kan damarlarının duvar yapısında bulunan düz kas hücrelerini etkileyerek hücre içinde harabiyete neden olur. Beyinde bulunan küçük damarların düz kas hücre kaybı ile cadasil hastalığının karakteristik belirtileri ortaya çıkmaktadır. 

Cadasil hastalığı beyinde çeşitli patolojilere (lezyonlara) neden olabilir. Özellikle beyinde bulunan küçük damarları etkileyerek bu damarların daralmasına veya hasar görmesine neden olur. Bunun sonucunda beyin dokusuna gelen kan akışında azalma yaşanır. Bu olumsuz değişim zamanla beyin dokusunda ciddi hasarlara yol açabilir. Özellikle hasar görmüş beyin dokusu, Manyetik rezonans (MR) görüntüleme testinde lezyon şeklinde değerlendirilir. 

Cadasil hastalığı yavaş ilerleyerek genellikle 40 yaşlarında ortaya çıkmaktadır. Cadasil hastalığı, kişilerin sağlık durumunda ciddi bozulmalara neden olabilir ve hatta ölüm ile sonuçlanabilir. Cadasil hastalığı, erkekleri ve kadınları eşit derece etkilemektedir. Cadasil hastalarının tanısı genel olarak hastalığının belirtilerin ortaya çıktığı 35-40 yaşlarında konulur. Ailesinde cadasil hastası bulunan kişilerde bu hastalığın gelişme riski daha yüksektir. Ayrıca bu hastalarda kalp krizi gelişme riski artmaktadır. 

Cadasil Hastalığı Teşhisi 

Cadasil hastalığı genetik miras şeklinde yeni nesillere aktarılmaktadır. Cadasil hastalığına NOTCH3 genindeki bir mutasyon neden olmaktadır. Hastalığa ait belirtiler kadınlarda ve erkeklerde 25 yaşından sonra ortaya çıkmaktadır. Hastalığın ilerleyiş hızı hastadan hastaya değişiklikler gösterse de genel olarak cadasil hastalığı, kısa sürede çok hızlı bir şekilde ilerler.

Cadasil hastalığından şüphelinin kişilerin ailesinde daha önceden cadasil hastalığı tanısı almış kişiler olması doğru tanıya ulaşmada çok kıymetlidir. Erken yaşlarda ortaya çıkan ve pozitif aile öyküsü olan beyin damar hastalıklarında cadasil hastalığı tanısı düşünülür.  

Cadasil hastalığının teşhisi emar (MR) yani Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) tekniği ile konmaktadır. Kraniyal MR görüntülemede (T2 ağırlıklı) beyaz cevherde yaygın, dağınık veya birleşme potansiyeli olan keskin sınırlı ve yoğun bölgeler (hiperintens lezyon) görülebilir. Beyin damarlarında oluşan hasarı göstermede Manyetik Rezonans (MR) anjiografi detaylı bilgiler vermektedir. 

Moleküler genetik testler, NOTCH3 geninde mutasyonu tespit ederek cadasil hastalığının teşhisi netleştirir. 

Yapılan bu testlere alternatif olarak cilt biyopsisi yapılabilir. Yüksek çözünürlüklü elektron mikroskobu, alınan numune üzerinden özellikle damar duvarında oluşan ve tanıyı kolaylaştıran granül birikintilerini saptamada etkilidir. 

Cadasil Hastalığı Tedavisi  

Cadasil hastalığı için halen etkili sayılabilecek bir tedavi yöntemi yoktur. Antiplatelet tedavisi sıklıkla uygulanırken, etkinliği konusunda halen tartışmalar devam etmektedir. Bazı uzmanlar, cadasil tanısı almış kişilerde antiplatelet tedavisinin beyin dokularında mikrokanamalara sebep vermesinden dolayı bu ilaçları tedavi sürecinde reçete etmemektedir. Bu yüzden cadasil hastalığında antiplatelet ilaç kullanımı hakkında güvenli sonuçlar elde edilememiştir. 

Migren belirtileri hem semptomatik hem de profilaktik (önleyici yöntemlerle) olarak tedavi edilmektedir. Bazı ilaçların etkinliği klinik olarak bir miktar görülmüş fakat bilimsel olarak halen kanıtlanamamıştır. Migren tedavisi için reçete edilen ilaçlar arasında Asetazolamid ve Sodyum Valproat yer almaktadır. Ayrıca, cadasil vakalarında gelişen bilişsel bozukluklar için Kolinesteraz inhibitörleri (Antikolinesterazlar) reçete edilmektedir. 

Aynı zamanda bazı kişilerde görülen hipertansiyon, diyabet ve hiperkolesterolemi (kolesterol yüksekliği) için ayrıca bir tedavi planı düzenlenmektedir. Bu tedavinin içeriği hastanın yaşına, şikayetlerinin ciddiyetine ve doktorun kararına göre değişiklik göstermektedir. Ayrıca kişilere ve kişilerin ailelerine sağlanacak destek tedavisi, danışmanlık hizmeti ve duygusal destek olma teknikleri faydalı olmaktadır. 

Cadasil sendromu tanısı almış kişilerin konusunda uzman nöroloji uzmanları ve diğer branş doktorları tarafından yıllık takibi çok önemlidir. 

Cadasil Hastalığı Tedavi Edilmezse  

Cadasil hastalığın belirtileri genellikle yavaş yavaş ilerlemektedir. Özellikle cadasil sendromu tanısı almış kişilerin çoğu 65 yaşına geldiğinde demans (bunama) geliştirmiş bilişsel bozukluk yaşayabilir. Bazı kişiler yürüme yeteneğini kaybedebilir. Tekrar eden inme (felç) atakları sırasında kişiler yatağa bağlı hale gelebilir.  

Cadasil tanısı alan kişilerin yaşam süresi üzerinde en olumsuz etkiyi yapan iki durum ise akciğer ve kalp problemleridir. Ölüm ile sonuçlanan vakalarda beslenme bozuklukları veya aspirasyon pnömonisi gibi infeksiyon hastalıkları da yer almaktadır.

Cadasil Hastalığına Ne İyi Gelir? 

Cadasil hastalığının tedavisini sağlayan veya başlangıcını engelleyen bir yöntem günümüzde halen bulunmamaktadır. Kişilerin hipertansiyon gibi kan damarlarına daha fazla zarar verebilecek risk faktörlerini hafifletecek önlemleri alması önemlidir. Özellikle yaşam tarzı değişikleri ile birlikte tıbbi tedavi etkili olmaktadır. Sigara ve alkol kullanımı tamamıyla sonlandırmak çok önemlidir.  

Hastaların düzenli beslenmesi, sıvı desteğini yeterli ölçüde alması önemlidir. Ayrıca, hastaların ve hastaların bakımını üstlenmiş kişilerin psikolojik destek alması hem hastalar hem de hastanın bakımını üstlenmiş kişiler için fayda sağlamaktadır. 

Cadasil hastalığı genetik geçişli bir hastalık olmasında ötürü ebeveynlerin genetik danışmanlık alması gelecek planlaması için yerinde bir adım olacaktır.  

Özellikle bazı hastaların bakımları aileleri tarafından yeterli ölçüde sağlanamayabilir. Bu nedenle bu kişilerin profesyonel bakım ve hizmetlerin verildiği merkezlere yerleştirilmesi faydalı olabilir. 

Gebelikte Cadasil Hastalığı 

Cadasil hastalığı, yapılan kısıtlı araştırmalar neticesinde hamilelik döneminde anne ve bebek üzerinde olumsuz bir etki gösterdiği saptanmamıştır. Buradaki kritik nokta ise bu tarz araştırmaların halen devam ediyor olmasıdır. Bu nedenle Cadasil hastalığı tanısı almış hamile kadınların gebelik süresince güvende olduğu konusunda güvence verilmesi önemlidir. Bu kişilerin düzenli olarak klinik takibi yapılması gereklidir. 

Hamilelik döneminde yaşanılan bazı belirtilerin derinlemesine incelenmesi sonucunda kadınlar, gebelik süresince cadasil hastalığı tanısı alabilmektedir. Tedavi aşamasında antiplatelet ilaçların gebelik süresince faydalı olduğu konusunda soru işaretleri devam etmektedir. Özellikle bu ilaçların bazı hastalarda kanama riskini artırdığı bilinmektedir. 

Çocuklarda Cadasil Hastalığı 

Cadasil hastalığı, bireyleri genellikle 40 yaş civarında yakalamaktadır. Bu nedenle çocuklar üzerine üretilen araştırmalar çok kısıtlı olmaktadır. Özellikle erken başlangıçlı Lökodistrofiler (cadasil dahil) yani beyin hücrelerinin etkilendiğini hastalıklarda oldukça farklı klinik belirtiler ortaya çıkmaktadır.  

Çocukluk döneminde MR görüntülerinin incelenmesi sırasında yaşa göre miyelin gelişimini bilmek çok önemlidir. Pozitif aile öyküsü olan çocukların en az 6 ay ara ile yapılmış MR karşılaştırılmaları önemlidir. Spesifik MR tutulumları olan çocukların takibi çok önemlidir. Buna ek olarak beyinde bulunan beyaz cevherin (ak maddenin) MR görüntüleme sonuçları dikkatli incelenmelidir. 

Cadasil hastalığı genetik geçişli bir hastalık olmasından ötürü ebeveynlerin genetik danışmalık hizmeti alması çok önemlidir. Bu sayede ailelerin sağlık bir gelecek planlaması sağlanmış olur. 

Cadasil Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Cadasil hastalığı nadir olarak görülen, ilerleyici ve bazen de ölümcül olabilen bir hastalıktır. Başlıca belirtileri kalıcı veya geçici iskemik ataklar, inme, psikiyatrik belirtiler (depresyon, davranışsal değişimler vb.) ve demans (bunama) şeklinde olmasından ötürü kişilerin Nöroloji kliniğine başvurması gereklidir. Tedavi aşamasında diğer branş doktorlarından destek alınmaktadır. 

Vakaların çoğunda hastalığa sahip kişinin değişmiş gen yapısını ailesinden aldığı bilinmektedir. Sadece bazı istisnai vakalarda NOTCH3 gen yapısında yeni mutasyonlar rastlanılmaktadır. Bu durum özellikle ailesinde cadasil hastalığı olmayan kişilerde sıklıkla görülür. Cadasil hastalığı genetik geçişli bir hastalık olmasından ötürü ailelerin genetik danışmalık hizmeti alması faydalı olmaktadır. Ebeveynler, gelecek planlaması yaparken genetik danışmanlık hizmeti alması ilerde oluşabilecek sosyolojik ve psikolojik hasarları azaltmada etkilidir.