Bilişsel Davranışçı Terapi Nedir?

Kişilerin kendi düşünce kalıpları üzerinde çalışarak yeni davranış yollarında etkili olan bilişsel davranışçı terapi, kısa vadeli bir terapi yöntemidir.

Bilişsel davranışçı terapi, bireylerin düşünce kalıpları üzerinde çalışarak yeni davranış yolları bulmalarına olanak sunabilecek kısa vadeli bir terapi yöntemidir. İnsan yaşamındaki olayların düşünme ve yorumlanma şeklini; nihayetinde nasıl hissedildiğini anlama temeline dayanır. Terapiye katılan bireyin, bu terapiden fayda sağlayabilmesi için aktif bir katılıma ihtiyacı vardır. Bilişsel davranışçı terapi; zihinsel probleme özgü, belirlenen hedefe yönelik yaklaşımdır.

Bilişsel davranışçı terapi teknikleri, diğer konuşma terapilerine göre daha kısa sürede sonuç verir. Danışan genellikle terapi sürecinin ne zaman sonlanacağını bilir ve terapinin ona katacakları hakkında fikir sahibidir. Bu bilgiler terapist ile yapılan ilk görüşmede konuşulur.

  • Çoğunlukla 15 ila 20 seansta sonuca ulaşılır. Bazı özel durumlarda seans sayısı uzayabilir. 
  • Her seans 30 ila 60 dakika aralığındadır.
  • Bireysel ve grup seansları şeklinde uygulanabilir.
  • Bireyin ve danışmanın (terapist veya psikoterapist) birlikte çalışmasını gerektiren ortak bir terapidir.
  • Terapi sonunda birey, kendi kendinin terapisti olduğunu öğrenir. 
  • İnsanların hisleri ve davranışları üzerinde olumlu bir etkiye sahip olan bilişsel davranışçı terapi, aynı zamanda insanları zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olabilecek stratejilerle donatılmıştır. 
  • Bilişsel davranışçı terapi, insanların olaylara verdiği anlamlara ve bu olayların kendisinden kaynaklandığı teorisine dayanır.
  • Faydasız düşünceler, kişinin farklı durumlarda kendinden emin bir şekilde çalışmasını zorlaştırabilir. Terapi süresince danışanın faydasız düşüncelere bürünmemesi istenir. 

Bilişsel Davranışçı Terapinin Uygulandığı Rahatsızlıklar

Bilişsel davranışçı terapi, birçok zihinsel sağlık sorununu tedavi etmek amacıyla kullanılabilir. Terapistlerin çokça tercih ettiği bir psikoterapi türüdür. Bu kadar çok uygulanmasının temel nedeni, sorunların net olarak belirlenebilmesi ve tedavi sürecinin hızlı olmasıdır. Diğer terapi çeşitlerine göre genellikle daha az seans gerektirir. Duygusal zorlukların ele alınmasında yararlı bir araç olan bilişsel davranışçının üzerinde çalışılabileceği zihinsel sağlık sorunları şunlardır:

Bilişsel davranışçı terapi uzun vadeli veya kronik bazı fiziksel rahatsızlıkların tedavisinde de etkili bir yöntem olabilir. İrritabl bağırsak sendromu, fibromiyalji (kronik ağrılar ile karakterize olmuş bir tür sürekli kas ağrısı), kronik yorgunluk sendromu gibi rahatsızlıklar için de uygulanabilir. Bu tür hastalıkları tam anlamıyla iyileştirmese bile; bireylerin semptomlarla nasıl daha iyi başa çıkabileceği konusunda fikir sahibi olmalarına yardımcı olur.

Bilişsel Davranışçı Terapi Teknikleri

Bilişsel davranışçı terapi söz konusu olduğunda birçok farklı teknik, strateji ve müdahaleden bahsedilebilir. Bu tekniklerden bazıları terapist-danışan ilişkilerinde kullanılırken; bazıları bireyin kendi kendine yardım etme prensibine dayanır. Bireyin kendisine, mevcut durumuna, bulunduğu ortama veya sorunun türüne bağlı olarak bireysel veya ikili olarak uygulanabilir.   

Aşağıda bahsedilecek olan tekniklerin ve stratejilerin ortak noktası, bilişsel davranışçı terapinin temelleri üzerine inşa edilmiş olmasıdır. Bu temeller, uyumsuz düşünceyi tanımlama ve istenen sonucu elde etmek için kasıtlı olarak özel veya stratejik davranış değişiklikleri yapmaktır.

Davranışsal Deneyler

Davranışsal deneyler, bilişsel davranışsal terapinin temel taşıdır. Düşünmeyi test etmek ve davranışı etkileyen düşünce kalıplarını belirlemek için tasarlanmıştır. Danışanlar belirli düşünme yollarını kasıtlı olarak deneyerek ve sonuç davranışlarını gözlemleyerek, onları hedeflerine ulaşmaktan alıkoyan düşünce kalıpları hakkında daha derin farkındalık kazanır.

Düşünce Kayıtları 

Düşünce kayıtları, belirli düşünce biçimlerinin; kişinin lehine veya aleyhine olup olmadığı konusunda değerlendirme yapmasına olanak sunar. Danışanın, mantığa dayalı ve dengeli bir düşünme şekli oluşturmasına yardımcı olur. Ne hissettiğinin aksine; durumun ne olduğu ile ilgilidir.

Davranış Aktivasyonu

Davranış aktivasyonu, temelde kişinin keyif aldığı aktiviteleri gerçekleştirmesi temeline dayanır. Keyif alınan faaliyetlere kasıtlı olarak katılım sağlamak, olumsuz düşünmeyi azaltmaya yardımcı olur ve daha olumlu duyguları teşvik eder. Özellikle depresyon hastalıklarının tedavisinde etkili bir tekniktir.

Maruz Kalma

Danışanların korkuları veya fobileriyle kontrollü bir şekilde yüzleşmelerine yardımcı olmak için kullanılan güçlü bir tekniktir. Danışandan korktuğu şeye maruz kalması istenir ve bu durum onlar için muhakkak korkutucu olmaktadır. Doğru zamanda, doğru bir şekilde uygulandığında; maruz kalmanın korkuları ve fobileri azaltmada etkili olduğu kanıtlanmıştır. Sosyal fobi bilişsel davranışçı terapi yöntemlerinden maruz kalma tekniği ile büyük ölçüde giderilebilir.

Maruz kalma teknikleri iyi eğitim almış bir terapistle yapılan terapötik (tedavi edici) müdahalenin bir parçası olarak kullanılır. Yaygın olarak kullanılan bazı maruz kalma teknikleri şunlardır:

Durum Maruziyeti: Bu teknikte terapist, danışanın korkulan nesnelerin veya durumların bir listesini yapmasına yardımcı olur. Danışan 0 ile 10 arasındaki bir ölçekte, her bir maddeden ne kadar rahatsız olduğunu değerlendirir. Örneğin, köpeklerden korkan bir kişi “bahçede köpek görmemek” için "0" ölçeğini, "elini yalayan bir köpek" için "10" ölçeğini kullanabilir. En az sıkıntıyla başlayarak, terapist danışanın listedeki her durum üzerinde çalışmasına yardımcı olur. Bu, maruz kalmayı kademeli olarak artırmanın ve maruz kalma sıkıntısını azaltmanın etkili bir yoludur.

Sistematik Duyarsızlaştırma: Bu teknik, korkuları gevşeme egzersizleriyle birleştirme temeline dayanır. Danışana normalde korku uyandıran durumlarda rahat kalması için stratejiler öğretilir. Yavaş yavaş korkulan nesne veya durumlara karşı olumsuz düşüncelerden gevşeme tekniği ile uzaklaşma aşılanır.  

Günlük Kaydı

Günlük tutma, düşünceler ve duygular hakkında bilgi toplamanın etkili bir yoludur. Günlük; ruh hallerini, düşünceleri, senaryoları ve tepkileri tanımlamak ve değerlendirmek için kullanılabilir. Keşfedilecek bir ruh hali, muazzam bir iç görüyü de beraberinde getirebilir.

Bilişsel Yeniden Yapılandırma

Bilişsel çarpıtmalar olarak da ifade edilebilen bilişsel yeniden yapılandırma, bireyin herhangi bir şeyin (davranış, düşünce, eylem, vb.) doğru olmadığına ikna eden hatalı düşünme kalıplarıdır. Bunları çözmek için danışan, hangilerinin kendisi için mevcut olduğunu ve bu düşünme biçimlerine nasıl meydan okuyacağını öğrenmelidir. Terapistin amacı, danışanın bunu kendi başına öğrenmesine yardımcı olmaktır.

Fonksiyonel Değerlendirme

İşlevsel bir değerlendirme aracı olan fonksiyonel değerlendirme, danışanın bir durumun nedenlerini, davranışlarını ve sonuçlarını kaydetmesine olanak tanır. Bu veriler, terapistin ve danışanın davranış kalıplarını belirmeye başlamasına izin verir. Çok çeşitli fonksiyonel değerlendirme formları vardır. Genellikle terapistler danışanlarına özel bir form tasarlar.

Ev Ödevi

Ev ödevi, bilişsel terapi sürecinin önemli bir parçasıdır. Danışanların yeni beceriler öğrenmesine ve seanslarda öğrenilen kavramları günlük hayata entegre etmesine yardımcı olur. Tedaviye uyumu sağlar ve semptomların azalmasına katkıda bulunur.

Gevşeme ve Farkındalık

En çok uygulanan gevşeme ve farkındalık uygulamaları: aşamalı kas gevşetme, meditasyon ve derin nefes almadır. Her bir uygulama, amaçları ve içeriği bakımından birbirinden farklı özelliktedir.

  • Aşamalı kas gevşetme, derin nefes alma ve zihinsel imgeleme ile birlikte her kas grubunun sistematik olarak gerilmesini ve gevşemesini kapsar.
  • Meditasyon, zihni temizlemeyi, o andaki his ve düşüncelere odaklanmayı, onları gözlemlemeyi içerir.
  • Derin nefes alma, fizyolojik olarak etkili bir gevşeme tekniğidir. 

Gevşeme ve farkındalık teknikleri, danışana üzücü durumlara yanıt vermesi için yeni ve farklı bir yol sunar. Bu tepki değişikliği, ebediyet döngüsünü kırabilir. Gevşeme ayrıca danışanın zihnini sakinleştirmesine yardımcı olur, böylece daha mantıklı düşünebilir. Videolar, ses kayıtları, uygulamalar ve hatta rahatlatıcı müzikler burada iyi kaynaklar olabilir.

SOLVED Tekniği

Danışana, problem çözme becerilerini öğretmek için kullanılır.

  • Danışanın çözülmesini istediği sorun seçilir. 
  • Tüm alternatif çözümler ele alınır ve beyin fırtınası yapılır.
  • Potansiyel çözümlerin artıları ve eksileri belirlenir; liste haline getirilir.
  • En iyi çözüm bulunur. Hangi seçeneğin daha pratik ve cazip olduğuna karar verilir. 
  • Plan hayata geçirilir.
  • Planın işe yarayıp yaramadığına karar verilir. 

Rol Yapma

Rol yapma, bilişsel davranışçı terapide önemli bir yere sahiptir. Danışanların otomatik düşünceleri keşfetmelerine, yeni tepkiler almalarına veya temel inançları değiştirmelerine yardımcı olmak için kullanılabilir. Rol yapma, aynı zamanda girişkenlik gibi yeni sosyal becerilerin öğrenebilmesi için de yararlı bir araçtır.

Pasta Tekniği

Basit pasta grafiğine dayanan pasta tekniği, danışanların hedeflerini ve fikirlerini grafiksel biçimde görmelerini sağlar. Pasta tekniği, hedef ve sorumluluk belirleme gibi konularda yardımcı olabilir.

Danışanın her bir fikri veya hedefi, uygun gördüğü önem sırasına göre bölünmüş bir pasta grafiğine yerleştirilmesi sağlanır. Bu süreç, bir ev ödevinin parçası olarak veya devam eden terapist-müşteri diyaloğunun bir parçası olarak yapılabilir.

Kredi Listesi Tekniği

Kredi listesi tekniği, güçlü sonuçlar verebilen basit bir tekniktir. Terapiye gelen danışanlar genellikle değişebilme yeteneklerini hafife alırlar ve atmakta oldukları olumlu adımları hemen fark edemeyebilirler. Kredi listesi, müşterinin övgüyü hak ettiği olumlu şeylerden oluşan günlük bir listedir.

Bu teknik sadece danışanın ilerleme kat ettiğini görmesine yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda terapide temel inançlarını uygularken temelde yatan olumlu inançları ve nitelikleri belirleme becerilerini de güçlendirir.

En Kötü Senaryo Tekniği

Bu teknik bir çeşit düşünce deneyidir. Terapist, danışandan korktuğu bir durum ile ilgili senaryonun en kötü sonucunu hayal etmesini ister. Ardından sahnenin sona ermesi için teşvik eder. Endişe verici olayın ortaya çıkmasına izin vermek, danışanın en büyük korkusu geçse bile her şeyin daha iyi hale gelebileceğini görmesini sağlar.

Bilişsel Davranışçı Terapinin Olumsuz Etkileri

Genellikle bilişsel davranışçı terapi uygulamalarında risklerden söz edilmez. Fakat terapiye dahil olanlar, nadiren de olsa duygusal olarak rahatsız hissedebilir. Bunun nedeni ise terapilerin bazı acı verici duyguları ve deneyimleri gün yüzüne çıkarmada etkili olmasıdır. Psikoterapist ile geçen verimli ve zorlu bir seansta danışan ağlayabilir, aşırı üzüntü duyabilir veya öfkeli hissedebilir. Bunun yanı sıra fiziksel olarak tükenmiş hissedebilir.

Yukarıda bilişsel davranışçı terapi teknikleri arasında ele alınan "Maruz Kalma Tekniği"nin uygulandığı kişilerde; tekniğin temeline dayanan istenmeyen durumlara maruz kalma neticesinde korkularla yüzleşmek gerekmektedir. Örneğin uçma korkusu olanların uçakla seyahat etmesi, yükseklik korkusu olanların yüksek bir noktaya çıkması veya karanlık fobisi olanların tek başına bir karanlık odada kalması gibi durumlara maruz kalınacak; akabinde kısa süreli stres ve endişe gözlenebilecektir. Fakat yetenekli bir terapistle çalışmak ve ona güvenmek; karşılaşılabilecek riskleri en aza indirecektir. Öğrenilen başa çıkma becerileri; negatif duyguların, düşüncelerin ve korkuların yönetilmesine yardımcı olur.

Makaleyi faydalı buldun mu?
3
0
Makeleyi Paylaşın

Bilişsel Davranışçı Terapi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Bilişsel davranışçı terapi fiyatı nedir?

Diğer terapi yöntemlerinde olduğu gibi bilişsel davranışçı terapi tekniklerinde de standart bir ücretlendirmeden söz edilemez. Her terapist, farklı fiyat politikaları uygular. Bilişsel davranışçı terapi yöntemi ile yapılan tedavilerde toplam maliyeti etkileyen yegane kriter seans sayısıdır. Ne kadar çok seansa dahil olunursa; maliyet o kadar artar. Deneyimli ve yetenekli bir terapist, danışanına en kısa sürede tedavisi mümkün olan teknikler uygular.

Int. Dr. Sinem Köse

Bilişsel davranışçı terapi kaç seanstır?

Bilişsel davranışçı terapilerinde bazı standart teknikler uygulansa da seans sayısı ve seans süreleri kişiye özeldir. Ortalama bir tedavi süreci 15 ila 20 seans aralığındadır. Her bir seans 30 ila 60 dakika sürmektedir. Haftalık bazda 1 veya 2 kez seanslara katılım sağlanmaktadır. Sonuç olarak tedavi süreci kişinin zihinsel koşullarına ve terapistin yeteneğine göre değişkenlik gösterir.

Int. Dr. Sinem Köse

Bilişsel davranışçı terapinin avantajları nelerdir?

Diğer konuşma terapilerine nazaran daha kısa sürede etkisini gösterebilecek bir terapi türüdür. Tıbbi tedavilerin tek başına yetersiz kaldığı durumlarda başvurulan yardımcı bir tedavi olarak da uygulanabilmektedir. Tedavinin sona ermesinden sonra bile günlük hayatta kullanılabilecek yararlı ve pratik bazı stratejilerin öğrenilmesini sağlar.

Int. Dr. Sinem Köse

Bilişsel davranışçı terapinin dezavantajları nelerdir?

Bilişsel davranışçı terapilerinden fayda sağlamak için kişi tam anlamıyla kendisini bu sürece adamalıdır. Dolayısıyla kişinin gerçek hayatta bazı rutin işlerinde aksama yaşamasına neden olabilir. Bu terapi türünde kişiler duyguları ve endişeleri ile yüzleşmektedir. Bu da ilk seanslarda duygusal olarak bazı sorunların ortaya çıkmasını beraberinde getirebilir. Bazı eleştirmenler, bilişsel davranışçı terapinin belirli zihinsel problemleri ele alış biçiminden dolayı; sağlık problemlerinin olası temel nedenlerine odaklanmadığını iddia etmektedir.

Int. Dr. Sinem Köse

Bilişsel davranışçı terapi ile tedavide ilaç kullanılıyor mu?

Bilişsel davranışçı terapinin bazı zihinsel problemlerin çözümünde etkinliğinin artırılması için ilaç kullanımı önerilebilmektedir. Fakat bu standart bir prosedür değildir. İlaç kullanımının artıları ve eksileri terapist-danışan arasında tartışılır. Uygun görülen durumlarda ilaç kullanımına başlanabilir. Danışan halihazırda ilaç kullanıyorsa, bilişsel davranışçı terapi ile koordine edilebilir.

Int. Dr. Sinem Köse