Angelman sendromu, nörogelişimsel bozukluklara yol açan nadir genetik bir hastalıktır. 15. kromozomdaki UBE3A geninin işlev kaybından kaynaklanır ve tipik olarak gecikmiş gelişim, konuşma sorunları, denge bozuklukları ve neşeli davranışlarla karakterizedir. Yaklaşık 15.000 doğumda bir görülür.
Genetik Nedenler ve Mekanizma
Angelman sendromunun temel sebebi, anneden kalıtılan 15q11-q13 bölgesindeki genetik anomalilerdir:
- UBE3A Gen Silinmesi: Vakaların %70’inde görülür. En şiddetli semptomlar bu grupta ortaya çıkar.
- Anneden Gelen Kromozomda Mutasyon: UBE3A genindeki fonksiyon kaybı (%11).
- Baba Kromozomu İkileşmesi: İki baba kromozomu taşıma (%3-5).
- İmprinting Merkezi Defekti: Gen ifadesinin düzenlenememesi (%3).
Klinik Belirtiler ve Tanı Kriterleri
Tanı için anahtar bulgular şunlardır:
- Gelişimsel Gerilik: 6-12 aylıkken belirginleşen motor ve dil becerisi gecikmeleri.
- Konuşma Bozukluğu: %95’ten fazla hastada sözel iletişim yok denecek kadar azdır.
- Hareket Bozuklukları: Titrek yürüyüş (ataksik gait), istemsiz titremeler.
- Davranışsal Özellikler: Sık gülümseme, kolay heyecanlanma, el çırpma.
- Nörolojik Problemler: Nöbetler (genellikle 3 yaş öncesi başlar), mikrosefali.
Tanı Sürecinde Kullanılan Yöntemler
- Klinik Değerlendirme: Uluslararası Angelman Sendromu Kriterleri’ne göre semptom analizi.
- Genetik Testler:
- Metilasyon Testi: Tanıda altın standart (%78-80 doğruluk).
- FISH Analizi: Büyük delesyonları tespit eder.
- UBE3A Dizileme: Nadir mutasyonları saptar.
- EEG: Karakteristik yavaş dalga paternleri gözlenir.
Tedavi ve Multidisipliner Yönetim
Hastalığın kökten tedavisi olmasa da semptom kontrolü için:
- Nöbet Kontrolü: Valproik asit, klonazepam gibi antiepileptikler.
- Fizik Tedavi: Yürüme ve denge eğitimi için özel programlar.
- İletişim Terapileri: İşaret dili, PECS (resim değişim sistemi).
- Uyku Düzenlemesi: Melatonin takviyesi ve davranışçı yaklaşımlar.
- Ortopedik Müdahaleler: Skolyoz ilerlemesinde korse veya cerrahi.
Prognoz ve Yaşam Kalitesi
Hastaların yaşam süresi normaldir ancak tam bağımsızlık mümkün değildir. Yetişkinlikte:
- Obezite (%30) ve gastroözofageal reflü sık görülür.
- %90’ında epilepsi devam eder ancak nöbet sıklığı azalır.
- Davranış sorunları ergenlikte artabilir.
- Özel eğitimle sosyal becerilerde ilerleme kaydedilir.
Aileler İçin Kritik Destekler
- Erken Müdahale Programları: 0-3 yaş arası yoğun terapiler.
- Epilepsi İzlemi: Nöbet tetikleyicilerinin kaydı.
- Beslenme Danışmanlığı: Çiğneme-yutma sorunları için diyet modifikasyonu.
- Psikososyal Destek: Kardeş danışmanlığı ve aile terapileri.
Güncel Araştırmalar ve Umut Verici Gelişmeler
- Gen Terapisi: UBE3A gen aktivasyonu üzerine fare modellerinde başarılı sonuçlar.
- UBE3A Stabilize Ediciler: Protein degradasyonunu engelleyen deneysel ilaçlar.
- Klinik Denemeler: ASO (antisens oligonükleotid) tedavilerinin Faz 1 aşaması.
