Zona (herpes zoster), suçiçeği virüsünün (varicella-zoster) yeniden aktifleşmesiyle ortaya çıkan ağrılı bir deri hastalığıdır. Genellikle 50 yaş üstü bireyleri etkilese de bağışıklık sistemi zayıf olan herkeste görülebilir. İşte zona hakkında bilinmesi gereken kapsamlı bilgiler:
Zona Neden Oluşur?
Suçiçeği geçirdikten sonra virüs sinir köklerinde uyku halinde kalır. Stres, yaşlanma, kanser tedavileri veya bağışıklığı baskılayan hastalıklar nedeniyle virüs yeniden aktifleşir. Aktifleşen virüs, sinir yolları boyunca ilerleyerek ciltte şiddetli ağrı ve döküntülere yol açar.
Belirtiler ve Seyir
Hastalık iki evrede ilerler:
-
Prodromal Dönem:
- Ateş, baş ağrısı ve halsizlik
- Kaşınma, yanma veya batma hissi (döküntüden 1-5 gün önce)
- Sinir yolu boyunca şiddetli ağrı
-
Aktif Dönem:
- Kırmızı zeminde içi sıvı dolu kabarcıklar
- Kabarcıkların 7-10 günde kabuklanması
- Göğüs/sırt bölgesinde tek taraflı kuşak şeklinde yayılım
Risk Faktörleri
- 50+ yaş (vakaların %50’si)
- HIV, lösemi, lenfoma
- Radyoterapi/kemoterapi görenler
- Organ nakli sonrası immünsupresif ilaç kullanımı
Tanı Yöntemleri
- Klinik Muayene: Tipik döküntü paterni ve ağrı öyküsü
- Laboratuvar: Lezyon sıvısında PCR ile virüs DNA’sı tespiti
- Ayırıcı Tanı: Kontakt dermatit, impetigo, uçuk
Tedavi Yaklaşımları
- Antiviral İlaçlar: Asiklovir, valasiklovir (ilk 72 saatte başlanmalı)
- Ağrı Yönetimi: Gabapentin, trisiklik antidepresanlar
- Topikal Tedavi: Kalamin losyonu, lidokain jeller
- Komplikasyonlar İçin:
- Postherpetik nevralji → Kortikosteroid enjeksiyonları
- Göz tutulumu → Acil oftalmolojik konsültasyon
Postherpetik Nevralji
Vakaların %10-18’inde görülen kronik ağrı durumudur. Risk faktörleri:
- Şiddetli başlangıç ağrısı
- Geniş lezyon alanı
- İleri yaş
Ağrı 3 ay-1 yıl sürebilir. Tedavide transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS) etkilidir.
Korunma Stratejileri
- Aşılama:
- Shingrix® aşısı (50+ yaş, 2 doz) → %97 koruma
- Zostavax® (canlı atenüe aşı)
- Bağışıklık Güçlendirme:
- Düzenli uyku ve C vitamini
- Kronik stres yönetimi
- Bulaş Önleme:
- Lezyonların kapalı tutulması
- Hamileler ve bağışıklığı düşüklerle temastan kaçınma
Hangi Durumlarda Acil Doktora Başvurulmalı?
- Yüz/göz çevresinde döküntü
- 39°C’yi aşan ateş
- Bilinç bulanıklığı veya ense sertliği
- Kabarcıklarda cerahatli akıntı
Çocuklarda zona nadirdir. Yetişkinlerde dermatoloji veya enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurulmalıdır. Erken tedavi, komplikasyon riskini %50-75 azaltır.
