Sarılık, cilt ve göz akının sararmasıyla karakterize bir belirtidir, kendi başına hastalık değildir. Bilirubin adı verilen sarı pigmentin kanda aşırı birikmesi sonucu ortaya çıkar. Yenidoğanlarda fizyolojik olarak görülebilse de yetişkinlerde altta yatan ciddi sağlık sorunlarının işareti olabilir.
Sarılığın Temel Nedenleri
- Karaciğer Hastalıkları: Hepatit (A,B,C), siroz, karaciğer yağlanması
- Safra Yolu Tıkanıklıkları: Safra taşları, tümörler, pankreas iltihabı
- Kan Hücresi Yıkımı: Hemolitik anemi, sıtma, orak hücreli anemi
- Yenidoğan Sarılığı: Fizyolojik (2-3 gün sonra başlar) veya patolojik (ilk 24 saatte ortaya çıkar)
- İlaç Yan Etkileri: Parasetamol aşırı kullanımı, bazı antibiyotikler
Belirtiler ve İlerleme
Sarılık kendini üç aşamada gösterir:
- Erken Evre: İdrar renginde koyulaşma, dışkı renginde açılma
- Orta Evre: Göz akında sararma (skleral ikter), ciltte sarılık
- İlerlemiş Evre: Kaşıntı, halsizlik, karın ağrısı, kilo kaybı
Yenidoğanlarda emmeme, uyku hali ve tiz sesle ağlama acil müdahale gerektirir.
Teşhis Yöntemleri
- Kan Testleri: Total/direkt bilirubin, ALT, AST, ALP, GGT seviyeleri
- Görüntüleme: Karaciğer ultrasonu, MR kolanjiyopankreatografi (MRCP)
- Biyopsi: Karaciğer dokusunun patolojik incelemesi
- İleri Tetkikler: ERCP (safra yollarının endoskopik değerlendirmesi)
Tedavi Yaklaşımları
- Fototerapi: Yenidoğanlarda UV ışınlarıyla bilirubin parçalanması
- İlaç Tedavisi: Ursodeoksikolik asit (safra akışını düzenler), antiviral ilaçlar
- Endoskopik Girişimler: ERCP ile safra taşı çıkarılması/stent yerleştirme
- Cerrahi: Safra kesesi ameliyatı, karaciğer nakli
- Kan Değişimi: Yenidoğanlarda şiddetli hemoliz durumunda
Risk Faktörleri ve Korunma
- Yüksek Risk Grupları: Kronik karaciğer hastaları, alkol kullananlar, hepatit taşıyıcıları
- Önleyici Tedbirler:
- Hepatit A/B aşıları
- Güvenli cinsel ilişki
- Kontrolsüz ilaç kullanımından kaçınma
- Yenidoğanlarda ilk 72 saatte tarama
Yenidoğan Sarılığında Kritik Bilgiler
- Fizyolojik Sarılık: 10-14 günde kendiliğinden geçer, emzirme sıklığı artırılmalı
- Patolojik Sarılık Nedenleri: Kan grubu uyuşmazlığı (Rh/ABO), enzim eksiklikleri
- Tehlike Sınırları:
- Term bebeklerde: >15 mg/dL
- Prematürelerde: >10 mg/dL
Ne Zaman Acil Doktora Başvurulmalı?
- Sarılıkla birlikte karın ağrısı ve kusma
- 3 günden uzun süren idrar renginde koyulaşma
- Yenidoğanda emmeme ve tepkisizlik
- Bilinç bulanıklığı veya kanama eğilimi
Takip ve İyileşme Süreci
Tedavi sonrası bilirubin seviyeleri düzenli kontrol edilir. Kronik karaciğer hastalarında 6 ayda bir ultrason ve fibroscan önerilir. Diyet düzenlemesi (yağsız beslenme, alkol yasağı) nüksleri önlemede kritiktir.
