HLA (İnsan Lökosit Antijeni), bağışıklık sisteminin kendi dokularını yabancılardan ayırmasını sağlayan kritik proteinlerdir. Vücudun kimlik kartı olarak işlev gören bu moleküller, organ nakillerinden otoimmün hastalıklara kadar pek çok süreçte belirleyici rol oynar.

HLA Sistemi Nasıl Çalışır?
HLA molekülleri hücre yüzeyinde bulunur ve patojen parçalarını (antijenleri) bağışıklık hücrelerine sunar. Bu sayede T hücreleri yabancı maddeleri tanıyıp yok edebilir. HLA genleri 6. kromozom üzerinde yer alır ve en polimorfik (çeşitli) insan genleridir. Her bireyin HLA profili ebeveynlerinden kalıtımla şekillenir.

HLA Tiplendirmesi Neden Yapılır?

1. Organ Nakli Uyumu: Doku reddini önlemek için alıcı ve vericinin HLA uyumu değerlendirilir. Ne kadar çok HLA eşleşmesi varsa, nakil başarısı o kadar yüksektir.
2. Otoimmün Hastalık Tanısı: Belirli HLA tipleriyle ilişkili hastalıkların teşhisinde yol göstericidir.
3. İlaç Reaksiyonları: Bazı HLA varyantları ilaç hipersensitivitesiyle bağlantılıdır.

HLA ile İlişkili Hastalıklar

• Ankilozan Spondilit: HLA-B27 pozitifliği, hastalık riskini 100 kat artırır.
• Çölyak Hastalığı: HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 taşıyıcılarında gelişme olasılığı yüksektir.
• Tip 1 Diyabet: HLA-DR3 ve HLA-DR4 genotiplerinde sık görülür.
• Romatoid Artrit: HLA-DRB1*04 alleli ile güçlü ilişki gösterir.

HLA Testi Nasıl Yapılır?

• Serolojik Test (Eski Yöntem): Lenfositlerin antikorlarla reaksiyonu incelenir.
• Moleküler Testler (Güncel):
  • PCR-SSO: Prob tabanlı hibridizasyon
  • PCR-SSP: Alel-spesifik primerler
  • NGS: Yeni nesil dizileme ile yüksek çözünürlüklü analiz
    Kan veya yanak içi sürüntü örnekleri kullanılır. Sonuçlar 3 gün ile 2 hafta arasında çıkar.

HLA Uyumsuz Nakillerde Çözümler

• Desensitizasyon: Antikorları azaltan ön tedaviler
• Eşleşmemiş Donör Programları: Haploidentik nakil seçenekleri
• Kordon Kanı Nakli: HLA uyum şartlarının daha esnek olduğu yöntem

Farmakogenetikte HLA’nın Rolü
Bazı ilaçlara karşı gelişen ciddi reaksiyonlar HLA genotipiyle ilişkilidir:

• Allopurinol: HLA-B*58:01 → Toksik epidermal nekroliz
• Karbamazepin: HLA-B*15:02 → Stevens-Johnson sendromu
• Abakavir: HLA-B*57:01 → Hipersensitivite sendromu

Klinik Önemi ve Sınırlamalar
HLA testi tanı koydurucu değil, risk belirleyicidir. Pozitif sonuç mutlaka hastalık gelişeceği anlamına gelmez. Örneğin HLA-B27 taşıyıcılarının yalnızca %1-5’inde ankilozan spondilit görülür. Bu nedenle klinik bulgularla birlikte değerlendirme şarttır.

Test Öncesi Bilinmesi Gerekenler

• Açlık gerekmez
• Antikoagülan ilaçlar testi etkilemez
• Hamilelerde güvenle uygulanabilir
• Maliyet 500-2000 TL arasında değişir