Zellweger sendromu, nadir görülen ve yaşamı tehdit eden kalıtsal bir metabolik hastalıktır. Peroksizom adı verilen hücresel yapıların işlev kaybı sonucu ortaya çıkar. Bu hastalıkta vücudun yağ asitlerini metabolize etme yeteneği bozulur, beyin ve organ gelişiminde ciddi hasarlar oluşur.
Hastalığın Genetik Temeli
Zellweger sendromu, otozomal resesif geçişli bir hastalıktır. PEX gen grubundaki (özellikle PEX1, PEX6, PEX12) mutasyonlar peroksizom biyogenezini bozar. Bu mutasyonlar taşıyıcı ebeveynlerden çocuğa aktarılır ve her gebelikte %25 hastalık riski vardır.
Klinik Belirtiler ve Fiziksel Bulgular
Yenidoğan döneminde belirtiler şiddetlidir. Bebeklerde belirgin hipotoni (kas gevşekliği), emme-yutma güçlüğü ve nöbetler görülür. Yüzde tipik dismorfik özellikler arasında düz burun kökü, yüksek alın ve büyük fontanel sayılabilir. Karaciğer büyümesi (hepatomegali) ve kistik böbrek hastalığı sıktır. Gözlerde katarakt ve glokom, işitmede ise sinirsel kayıp erken dönemde tespit edilir.
Tanı Yöntemleri
Tanı üç aşamalı yaklaşım gerektirir:
- Biyokimyasal Testler: Kandaki çok uzun zincirli yağ asitleri (VLCFA) ve pişolat seviyeleri ölçülür.
- Görüntüleme: Beyin MR’da migrasyon anomalileri (polimikrogrizi) ve lökodistrofik değişiklikler.
- Genetik Analiz: PEX gen paneli ile mutasyon doğrulaması. Prenatal tanı için koryon villus örneklemesi veya amniyosentez uygulanabilir.
Tedavi Seçenekleri ve Destek Bakım
Hastalığın küratif tedavisi yoktur. Tedavi tamamen destekleyici yaklaşımlardan oluşur:
- Nörolojik Destek: Nöbet kontrolü için antiepileptikler (levetirasetam)
- Beslenme Yönetimi: Özel formüllü mama ve gastrostomi tüpü ile besleme
- Sistemik Komplikasyonlar: Karaciğer yetmezliğinde safra asidi düzenleyiciler
- Fizik Tedavi: Eklem kontraktürlerini önleyen programlar
Prognoz ve Yaşam Beklentisi
Hastalık ilerleyici ve ölümcül seyreder. Çoğu bebek ilk 6 ay içinde solunum yetmezliği veya karaciğer komplikasyonları nedeniyle kaybedilir. Nadiren 1 yılı aşan yaşam süreleri bildirilmiştir.
Genetik Danışmanlığın Rolü
Ailelere mutlaka genetik danışmanlık verilmelidir. Taşıyıcılık testleri ve prenatal tanı seçenekleri anlatılır. Sonraki gebeliklerde preimplantasyon genetik tanı (PGT) ile sağlıklı embriyo seçimi mümkündür.
Yenilikçi Araştırmalar
Deneysel aşamadaki çalışmalar peroksizomal fonksiyonun düzeltilmesine odaklanır:
- Gen Terapisi: Viral vektörlerle sağlam gen aktarımı
- Kök Hücre Nakli: Nörolojik hasarı sınırlamaya yönelik protokoller
- Farmakolojik Yaklaşımlar: Peroksizom aktivitesini artıran bileşiklerin testleri
Hastalarla ilgili bakım standartları, palyatif bakım ekipleri ve metabolizma merkezlerinin koordinasyonuyla belirlenmelidir.
