Sarı humma, sivrisineklerle bulaşan ve ciddi komplikasyonlara yol açabilen viral bir hastalıktır. Özellikle Afrika ve Güney Amerika’nın tropikal bölgelerinde endemiktir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl 200.000 vaka görülmekte ve bunların 30.000’i ölümle sonuçlanmaktadır. Hastalığın "sarı" adını alması, karaciğer hasarına bağlı gelişen sarılık belirtisinden kaynaklanır.
Hastalığın Bulaşma Mekanizması
Sarı humma virüsü (Flaviviridae ailesi) genellikle Aedes aegypti sivrisinekleri aracılığıyla insanlara taşınır. Ormanlık alanlarda maymunlardan insanlara bulaşan zoonotik formu ("orman sarı humması") ve insandan insana geçen kentsel formu bulunur. Virüs, enfekte sivrisineğin kan emmesi sırasında tükürük bezlerinden geçer.
Klinik Belirtiler ve Evreler
Hastalık üç evrede ilerler:
- İnkübasyon: Virüs alındıktan 3-6 gün sonra başlar, belirtisiz geçer.
- Akut Faz:
- Ani yüksek ateş (39-40°C)
- Şiddetli sırt ağrısı
- Bulantı-kusma
- Işığa duyarlılık
- Yüzde kızarma
- Toksik Faz (Vakaların %15’i):
- Karaciğer yetmezliğine bağlı sarılık
- Kanamalı diyatez (burun, diş eti, mide kanamaları)
- Böbrek yetmezliği
- Bilinç bulanıklığı
Tanı Yöntemleri
- Serolojik Testler: ELISA ile IgM antikorları tespiti (ilk 5 günde pozitifleşir)
- PCR: Virüs RNA’sının erken dönemde saptanması
- Karaciğer Fonksiyon Testleri: Bilirubin ve transaminaz yüksekliği
- Kan Sayımı: Lökopeni ve trombositopeni
Tedavi Yaklaşımları
Spesifik antiviral tedavi bulunmamaktadır. Destek tedavisi:
- Sıvı-Elektrolit Dengesi: İntravenöz sıvı desteği
- Ateş Kontrolü: Parasetamol (aspirin kanama riski nedeniyle yasak)
- Kanama Kontrolü: Taze donmuş plazma transfüzyonu
- Diyaliz: Böbrek yetmezliği gelişen vakalarda
- Yoğun Bakım: Solunum desteği gereken hastalar
Korunma Stratejileri
- Aşılama:
- Canlı atenüe aşı (17D suşu) %99 koruyucudur.
- Tek doz 10 yıl korur, endemik bölgelerde 10 yılda bir rapel önerilir.
- Hamileler ve bağışıklığı baskılanmışlarda kontrendikedir.
- Sivrisinek Kontrolü:
- Durgun suların ilaçlanması
- Cibinlik kullanımı
- DEET içeren repellentlar
- Seyahat Önlemleri:
- Endemik bölgelere seyahatten 10 gün önce aşı yaptırma zorunluluğu (IHR 2005)
- Uzun kollu giysilerle vücut bölgesel koruma
Riskli Bölgeler ve Epidemiyoloji
- Afrika: Sahra Altı 34 ülke (Nijerya, Kongo, Etiyopya)
- Güney Amerika: Brezilya, Peru, Kolombiya
- Asya’da görülmemesi sivrisinek vektörünün olmamasına bağlıdır
Acil Tıbbi Müdahale Gerektiren Durumlar
- İdrar çıkışında azalma
- Şiddetli karın ağrısı
- Ciltte morluklar
- Bilinç değişiklikleri
Seyahat Sonrası Takip
Endemik bölge dönüşünde 10 gün içinde ateş gelişirse:
- Enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurma
- Sivrisinek temas öyküsünü bildirme
- Kan testleriyle erken tanı
Sarı humma, ölümcül olabilmesine rağmen etkin aşılama programlarıyla kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü’nün "Eliminate Yellow Fever Epidemics (EYE)" stratejisi 2026’ya kadar 1 milyar insanı aşılamayı hedeflemektedir.
