Unipolar bozukluk (major depresif bozukluk), sürekli üzüntü hali ve ilgi kaybıyla karakterize ciddi bir ruh sağlığı sorunudur. İşlevselliği bozarak yaşam kalitesini düşürür ve doğru tedavi edilmezse kronikleşebilir. Bu yazıda, unipolar depresyonun nedenlerini, klinik tablosunu ve güncel tedavi yaklaşımlarını detaylandıracağız.
Unipolar Bozukluk Nedir?
Bipolar bozukluktan farklı olarak sadece depresif ataklarla seyreden bir duygudurum bozukluğudur. En az iki hafta süren yoğun çökkünlük dönemleriyle tanımlanır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya çapında 280 milyondan fazla insanı etkiler ve kadınlarda görülme sıklığı erkeklerin iki katıdır.
Temel Belirtiler ve Tanı Kriterleri
Tanı için DSM-5 kriterlerine göre aşağıdaki semptomlardan en az beşinin iki hafta boyunca devam etmesi gerekir:
- Hemen her gün derin üzüntü veya boşluk hissi
- Günlük aktivitelere karşı ilgi kaybı
- Belirgin kilo değişimi (iştah artışı/azalması)
- Uykusuzluk veya aşırı uyku
- Psikomotor ajitasyon veya retardasyon
- Enerji kaybı ve kronik yorgunluk
- Değersizlik veya suçluluk duyguları
- Konsantrasyon güçlüğü
- Tekrarlayan ölüm düşünceleri
Nedenleri ve Risk Faktörleri
Unipolar depresyon biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimiyle ortaya çıkar:
- Biyolojik: Serotonin, norepinefrin gibi nörotransmitter dengesizlikleri; hipokampus küçülmesi
- Genetik: Birinci derece akrabalarda depresyon varlığı riski 2-3 kat artırır
- Çevresel: Çocukluk çağı travmaları, işsizlik, ekonomik zorluklar
- Tıbbi: Kronik ağrı, tiroid bozuklukları, Parkinson hastalığı
Teşhis Sürecinde Kullanılan Yöntemler
- Klinik Görüşme: Hastanın öyküsü ve mental durum muayenesi
- Tarama Testleri: PHQ-9, Beck Depresyon Ölçeği gibi standart araçlar
- Laboratuvar Tetkikleri: Tiroid fonksiyon testleri, B12 vitamini, D vitamini düzeyleri
- Ayırıcı Tanı: Bipolar bozukluk, distimi, madde kullanım bozuklukları ekarte edilir
Tedavi Protokolleri ve Güncel Yaklaşımlar
Farmakoterapi:
- SSRI’lar: Sertralin, essitalopram (ilk basamak tedavi)
- SNRI’lar: Venlafaksin, duloksetin (ağır vakalarda)
- Atipik Antidepresanlar: Bupropion (cinsel yan etkisi düşük)
Psikoterapiler:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmeye odaklanır
- Kişilerarası Terapi: Sosyal ilişkilerdeki sorunları hedefler
- Farkındalık Temelli Terapi: Duygusal regülasyonu güçlendirir
Biyolojik Tedaviler:
- TMU (Transkraniyal Manyetik Uyarım): İlaç dirençli vakalarda FDA onaylı
- EKT (Elektrokonvülsif Tedavi): Psikotik özellikli ağır depresyonda etkili
Yaşam Tarzı Müdahaleleri
- Egzersiz: Haftada 3 kez 30 dakika aerobik aktivite BDNF artışı sağlar
- Beslenme: Omega-3, B vitamini, çinkodan zengin diyet
- Uyku Hijyeni: Düzenli uyku saatleri ve kafein kısıtlaması
- Işık Terapisi: Mevsimsel depresyonda 10.000 lüks beyaz ışık
Tedavi Direnci Yönetimi
İki farklı antidepresif ilaca yanıt vermeyen vakalarda:
- Augmentasyon: Lityum veya tiroid hormonu eklenmesi
- Kombinasyon: Mirtazapin + SSRI gibi farklı sınıf ilaçların birlikte kullanımı
- Genetik Testler: CYP450 enzim analizi ile ilaç metabolizmasının kişiselleştirilmesi
Relaps Önleme Stratejileri
- İlk atak sonrası 6-12 ay idame tedavisi
- Rezidüel semptom varlığında BDT ile destek
- Erken uyarı işaretlerinin (uyku bozukluğu, iştah değişimi) izlenmesi
Acil Durumlar ve Hastaneye Yatış Kriterleri
- Aktif intihar planı veya girişimi
- Psikotik özellikler (sanrılar, halüsinasyonlar)
- Katatonik bulgular veya ağır beslenme bozukluğu
Unipolar depresyon tedavi edilebilir bir hastalıktır. Doğru tanı ve kişiselleştirilmiş tedaviyle hastaların %80’inde belirgin düzelme sağlanır. Psikiyatri uzmanına başvurmak, tanıdan tedaviye kadar olan süreçte kritik öneme sahiptir.
