Tüberküloz, Mycobacterium tuberculosis bakterisinin neden olduğu bulaşıcı bir akciğer hastalığıdır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya genelinde her yıl 10 milyon kişi bu hastalığa yakalanmakta ve 1.5 milyon insan tüberküloz nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Erken teşhis ve doğru tedavi, hastalığın kontrol altına alınmasında kritik rol oynar.
Tüberküloz Nedir?
Tüberküloz, solunum yoluyla bulaşan ve başta akciğerler olmak üzere lenf bezleri, kemikler, böbrekler ve beyin gibi organları etkileyebilen ciddi bir enfeksiyondur. Aktif ve latent (gizli) olmak üzere iki formu bulunur. Latent tüberkülozda bakteri vücutta pasif halde bulunurken, aktif tüberkülozda belirtiler ortaya çıkar ve bulaşıcılık riski taşır.
Bulaşma Yolları ve Risk Grupları
Hasta kişilerin öksürük, hapşırık veya konuşma sırasında havaya saçtığı damlacıkların solunmasıyla bulaşır. Risk faktörleri arasında bağışıklık sistemi zayıflığı (HIV, diyabet), sigara kullanımı, yetersiz beslenme, kalabalık yaşam koşulları ve sağlık çalışanları yer alır. Çocuklar ve yaşlılar da yüksek risk grubundadır.
Belirtiler ve Seyir
Hastalık sinsi başlangıçlıdır ve belirtiler haftalar içinde gelişir:
- Üç haftadan uzun süren inatçı öksürük
- Kanlı veya pas rengi balgam
- Gece terlemeleri ve ateş
- İştahsızlık ve açıklanamayan kilo kaybı
- Göğüs ağrısı ve nefes darlığı
- Halsizlik ve sürekli yorgunluk hissi
Teşhis Yöntemleri
Tanıda kullanılan başlıca yöntemler:
- Tüberkülin Deri Testi (PPD): Cilt altına enjekte edilen antijene vücudun tepkisi ölçülür.
- Balgam Tetkikleri: Asit-fast boyama ve kültür ile bakteri tespiti.
- Akciğer Röntgeni: Akciğerde kaviteler veya lezyonların görüntülenmesi.
- IGRA Kan Testi: Kandaki spesifik antikorların araştırılması.
- CT/BT Görüntüleme: Yaygın tutulumun değerlendirilmesi.
Tedavi Protokolleri
Standart tedavi 6-9 ay süren çoklu ilaç rejimidir:
- Başlangıç Fazı (2 ay): İzoniyazid, rifampisin, pirazinamid ve etambutol kombinasyonu.
- İdame Fazı (4-7 ay): İzoniyazid ve rifampisin.
İlaç direnci gelişen vakalarda florokinolonlar ve enjekte edilebilir ilaçlar (amikasin) kullanılır. Tedavinin kesintisiz sürdürülmesi nüksü önlemek için hayati önem taşır.
Komplikasyonlar ve Acil Durumlar
Tedavi edilmeyen tüberküloz:
- Akciğerlerde kalıcı hasar ve solunum yetmezliği
- Omurga tüberkülozunda (Pott hastalığı) felç riski
- Menenjit ve beyin hasarı
- Karaciğer veya böbrek yetmezliği
- Milier TB (yaygın organ tutulumu)
Korunma Stratejileri
- BCG Aşısı: Özellikle çocuklarda ağır formları önler.
- İzolasyon: Aktif tüberkülozlu hastaların ilk 2-3 hafta maske kullanımı.
- Havalandırma: Kapalı alanlarda hava sirkülasyonunun sağlanması.
- DGT (Doğrudan Gözetimli Tedavi): Hastaların ilaçlarının sağlık personeli gözetiminde içilmesi.
- Risk Gruplarının Taranması: HIV pozitif bireyler ve temaslıların düzenli kontrolü.
Hamilelik ve Tüberküloz
Gebelikte tedavi özel dikkat gerektirir:
- Rifampisin ve izoniyazid genellikle güvenli kabul edilir.
- Streptomisin gibi ilaçlar fetal toksisite riski nedeniyle kullanılmaz.
- Tedavi edilmeyen TB, düşük veya düşük doğum ağırlığı riskini artırır.
Hangi Durumlarda Acil Başvurulmalı?
- Öksürükle birlikte kan gelmesi
- Şiddetli göğüs ağrısı veya nefes alamama
- Bilinç bulanıklığı veya nöbet geçirme
- Boyun sertliği ve şiddetli baş ağrısı (menenjit şüphesi)
Tüberküloz tanısı konan hastalar göğüs hastalıkları uzmanı tarafından takip edilmelidir. Düzenli balgam kontrolleri ve ilaç tedavisine uyum, hastalığın kontrol altına alınmasında belirleyici faktördür.
