TSH eksikliği, hipofiz bezinin yetersiz tiroid uyarıcı hormon (TSH) üretmesi sonucu gelişen ve hipotiroidiye yol açan ciddi bir endokrin bozukluktur. Primer hipotiroididen farklı olarak bu durum, tiroid bezinin değil hipofiz-hipotalamus ekseninin sorunudur. İşte TSH eksikliğinin nedenleri, teşhisi ve yönetimine dair kapsamlı bilgiler:
TSH Eksikliği Nedir?
Hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan TSH, tiroid hormonlarının (T3 ve T4) üretimini düzenler. TSH üretiminin azalması, tiroid hormon seviyelerinin düşmesine ve metabolizmanın yavaşlamasına neden olur. Bu durum "santral hipotiroidi" olarak da adlandırılır ve primer hipotiroididen farklı mekanizmalarla gelişir.
TSH Eksikliğinin Başlıca Nedenleri
- Hipofiz Tümörleri: Adenomlar gibi hipofiz kitlesel lezyonları TSH üretimini baskılar.
- Kafa Travması veya Cerrahisi: Hipofiz hasarı hormon salınımını bozar.
- Radyoterapi: Baş-boyun radyasyonu hipofiz hücrelerini tahrip edebilir.
- Doğuşsal Hastalıklar: PIT1 gen mutasyonları gibi genetik bozukluklar.
- Enfeksiyonlar: Hipofiz iltihabı (hipofizit) veya menenjit.
- Sheehan Sendromu: Doğum sonrası hipofiz nekrozu.
Belirtiler ve Klinik Tablo
Hipotiroidi semptomlarıyla benzerlik gösterir, ancak bazı farklar vardır:
- Metabolik: Yorgunluk, kilo alımı, soğuğa tahammülsüzlük.
- Kardiyovasküler: Nabız düşüklüğü, hipotansiyon.
- Cilt ve Saç: Kuru cilt, saç dökülmesi, kaşlarda incelme.
- Nöropsikiyatrik: Depresyon, hafıza sorunları, uyku hali.
- Diğer: Kabızlık, kas ağrıları, adet düzensizlikleri.
Önemli not: TSH eksikliğinde guatr görülmez, bu primer hipotiroididen ayırt edici bir özelliktir.
Teşhis Yöntemleri
- Hormon Testleri:
- Düşük TSH + Düşük serbest T4 tanıyı destekler.
- Normal/alt sınır TSH + Düşük T4 tipik bulgudur.
- Hipofiz Fonksiyon Testleri:
- ACTH, kortizol, FSH/LH, büyüme hormonu seviyeleri kontrol edilir (çünkü TSH eksikliği genellikle izole değildir).
- Görüntüleme:
- Hipofiz MR: Tümör veya yapısal anomalileri tespit eder.
- TRH Stimülasyon Testi:
- TRH enjeksiyonu sonrası TSH yükselmezse tanı doğrulanır.
Tedavi Protokolleri
- Levotiroksin Tedavisi: Doz, serbest T4 seviyelerine göre ayarlanır (TSH takibi güvenilir değildir). Hedef T4’ü normal aralığın üst yarısında tutmaktır.
- Altta Yatan Nedenin Tedavisi:
- Hipofiz tümörlerinde cerrahi/radyoterapi.
- Enfeksiyonlarda antibiyotik tedavisi.
- Hormon Replasmanı: TSH eksikliğine eşlik eden diğer hormon eksiklikleri (kortizol, büyüme hormonu) mutlaka tedavi edilir.
Komplikasyonlar ve Riskler
- Miksödem Koması: Tedavi edilmeyen ağır vakalarda ölümcül olabilir.
- Kardiyovasküler Problemler: Hiperlipidemi, ateroskleroz ve kalp yetmezliği riski.
- İnfertilite: LH/FSH eksikliği ile birlikte üreme sorunları.
- Büyüme Geriliği: Çocuklarda tedavi edilmezse boy kısalığı.
Hasta Yönetimi ve İzlem
- İlaçlar sabah aç karnına alınmalı, demir/kalsiyum takviyeleri ile 4 saat ara verilmeli.
- Başlangıçta 6 haftada bir T4 kontrolü, stabilizasyon sonrası 6 ayda bir izlem.
- Stres durumlarında (ameliyat, enfeksiyon) kortizol eksikliği açısından dikkatli olunmalı.
Önlem ve Yaşam Tarzı Önerileri
- Hipofiz cerrahisi/radyoterapi geçirenler düzenli hormon taraması yaptırmalı.
- İyotlu tuz kullanımı önemlidir, ancak tedaviyi tek başına düzenlemez.
- Diyette selenyum (ceviz, balık) ve çinko (kabak çekirdeği) tiroid fonksiyonlarını destekler.
TSH eksikliği ömür boyu tedavi gerektiren bir durumdur. Endokrinoloji uzmanıyla düzenli takip ve tedaviye uyum, yaşam kalitesini korumanın anahtarıdır.
