Tip 1 diyabet, pankreasın insülin üreten beta hücrelerinin otoimmün süreçle tahribatı sonucu gelişen kronik bir metabolizma hastalığıdır. Genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde ortaya çıksa da her yaşta görülebilir. İnsülin eksikliği nedeniyle kan şekeri kontrolü hayat boyu dışarıdan insülin takviyesi gerektirir.
Hastalığın Nedenleri ve Risk Faktörleri
Tip 1 diyabetin temel nedeni genetik yatkınlık ve çevresel tetikleyicilerin (virüsler, toksinler) etkileşimidir. Bağışıklık sisteminin yanlışlıkla pankreas beta hücrelerine saldırması sonucu insülin üretimi durur. Aile öyküsü olanlarda risk 10-20 kat artarken, kuzey ülkelerinde görülme sıklığı daha yüksektir.
Belirtiler ve Erken Uyarı İşaretleri
- Aşırı susama ve sık idrara çıkma (poliüri)
- Ani kilo kaybı (vücudun enerji için yağ yakması)
- Sürekli açlık hissi ve yorgunluk
- Bulanık görme (kan şekeri dalgalanmalarına bağlı)
- Ayaklarda uyuşma veya karıncalanma
- Yaraların yavaş iyileşmesi
- Nefeste aseton kokusu (diyabetik ketoasidoz işareti)
Teşhis Yöntemleri
Tanıda üç temel test kullanılır:
- Açlık Kan Şekeri: 126 mg/dL’nin üzeri
- Oral Glukoz Tolerans Testi: 2. saat 200 mg/dL’nin üzeri
- HbA1c: %6.5 veya üzeri
Ek olarak anti-GAD ve ICA antikor testleri tip 1 diyabeti tip 2’den ayırt eder.
Tedavi Stratejileri
- İnsülin Tedavisi: Bazal-bolus rejimi ile günde 4 enjeksiyon veya insülin pompası
- Kontrollü Beslenme: Karbonhidrat sayımı ve glisemik indeks dengesi
- Egzersiz Planlaması: Haftada 150 dakika orta tempolu aktivite
- Sürekli Glukoz İzleme (CGM): Gerçek zamanlı şeker takibi
- Pankreas adacık hücre nakli deneysel aşamada olan umut verici yöntemlerdendir.
Akut ve Kronik Komplikasyonlar
- Diyabetik Ketoasidoz: Acil müdahale gerektiren hayati tehlike
- Hipoglisemi: Bilinç kaybına kadar ilerleyebilen düşük şeker atakları
- Retinopati: Körlüğe yol açabilen göz hasarı
- Nefropati: Böbrek yetmezliği riski
- Nöropati: Ayak ülseri ve amputasyon tehlikesi
Yaşam Tarzı Yönetimi
- Beslenme: Tam tahıllar, baklagiller, yağlı tohumlar ve lifli gıdalardan zengin Akdeniz diyeti
- Stres Kontrolü: Kan şekerini yükselten kortizolü düşürmek için yoga/meditasyon
- Ayak Bakımı: Günlük kontrol ve özel diyabetik ayakkabı kullanımı
- Düzenli Kontroller: 3 ayda bir HbA1c, yıllık göz ve böbrek taraması
Teknolojik Gelişmeler
- Yapay Pankreas Sistemleri: Sensör-pompa entegrasyonu ile otomatik insülin ayarı
- Akıllı İnsülin Kalemleri: Doz hatırlatıcı ve Bluetooth veri paylaşımı
- Tele-Tıp Uygulamaları: Doktor-hasta iletişimini kolaylaştıran dijital platformlar
Psikolojik Destek ve Eğitim
Tanı sonrası diyabet eğitim programlarıyla hasta ve ailelere:
- İnsülin doz hesaplama teknikleri
- Hipoglisemi yönetimi
- Besin etiketi okuma becerileri
- Psikolojik danışmanlık (diyabet kaygısıyla baş etme)
Özel Durumlar ve Uyarılar
Hamilelikte glisemik kontrolün titizlikle sağlanması fetal anomalileri önler. Okul çağındaki çocuklarda öğretmen ve okul hemşiresi işbirliği şarttır. Sporcularda egzersiz öncesi/sonrası karbonhidrat ayarlaması hipoglisemiyi engeller.
