Temas dermatiti, cildin belirli maddelerle doğrudan teması sonucu ortaya çıkan kaşıntılı, kızarık bir deri reaksiyonudur. İki ana formu bulunur: tahriş edici temas dermatiti (kimyasal maddelerin doğrudan hasarı) ve alerjik temas dermatiti (bağışıklık sisteminin tetiklediği gecikmiş aşırı duyarlılık). Her iki tür de yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir.
Yaygın Tetikleyiciler ve Risk Faktörleri
Tahriş edici form genellikle sabunlar, deterjanlar, solventler veya aşırı su teması gibi faktörlerle oluşur. Alerjik tipte ise nikel takılar, kozmetik ürünler, parfümler, lateks veya balsam of Peru gibi maddeler rol oynar. Mesleki risk grupları arasında temizlik personeli, sağlık çalışanları, kuaförler ve inşaat işçileri öne çıkar. Genetik yatkınlık ve atopik dermatit öyküsü riski artıran faktörlerdir.
Klinik Bulgular ve Belirti Profili
Reaksiyonlar genellikle temas bölgesiyle sınırlıdır. Kızarıklık, şişlik, içi sıvı dolu kabarcıklar ve şiddetli kaşıntı temel belirtilerdir. Kronik vakalarda ciltte kalınlaşma, çatlaklar ve pullanma görülebilir. Alerjik tip 48-72 saat sonra ortaya çıkarken, tahriş edici tip maruziyetten hemen sonra belirir. El dermatiti en sık görülen form olup, yüz ve boyun kozmetik ürünlere bağlı reaksiyonların yoğunlaştığı bölgelerdir.
Tanısal Yaklaşım ve Testler
Öyküde temas örüntüsünün belirlenmesi kritiktir. Yama testi (patch test) alerjik formda altın standart tanı yöntemidir. Bu testte şüpheli alerjenler sırt bölgesine uygulanır ve 48-96 saat sonra reaksiyonlar değerlendirilir. Ayırıcı tanıda egzema, ürtiker ve sedef hastalığı dışlanmalıdır. Biyopsi nadiren gereklidir.
Tedavi Protokolleri ve Yönetim
Birincil tedavi tetikleyiciden kaçınmaktır. Akut fazda topikal kortikosteroidler (hidrokortizon %1-2.5) 2-3 hafta kullanılır. Şiddetli vakalarda oral kortikosteroidler (prednizolon 20-40 mg/gün) 10-14 gün verilir. Nemlendiriciler bariyer fonksiyonunu destekler. Kaşıntı için oral antihistaminikler (setirizin) ve ıslak kompres uygulamaları rahatlama sağlar. Kronik dirençli olgularda UVB fototerapi veya topikal kalsinörin inhibitörleri (tacrolimus) kullanılabilir.
Korunma Stratejileri ve Yaşam Tarzı
Lateks eldiven yerine vinil eldiven tercih edilmeli, nemlendirici bariyer kremler temas öncesi uygulanmalıdır. Nikel içermeyen aksesuarlar seçilmeli, parfümsüz hipoalerjenik kozmetikler kullanılmalıdır. Mesleki maruziyette özel koruyucu giysiler ve havalandırma sistemleri şarttır. Cilt pH’ını koruyan temizleyicilerle günlük hijyen sağlanmalıdır.
Komplikasyonlar ve İzlem
Tekrarlayan temaslar likenifikasyon (cilt kalınlaşması) veya sekonder bakteriyel enfeksiyonlara yol açabilir. Stafilokok veya streptokok enfeksiyonlarında topikal/antibiyotikler gereklidir. Hastaların alerjen listesiyle eğitimi nüksleri %70 azaltır. İşyeri hekimi koordinasyonu mesleki dermatitte hayati önem taşır.
Ne Zaman Uzmana Başvurulmalı?
Evde tedaviye 2 haftada yanıt alınamazsa, yaygın cilt tutulumu varsa veya enfeksiyon belirtileri (irin, ateş) gelişirse dermatoloji uzmanına başvurulmalıdır. Hamilelerde ve çocuklarda topikal tedavi seçiminde mutlaka hekim onayı alınmalıdır.
