Telomeraz Enzimi
Telomeraz telomer uzunluğunun korunmasından görevli enzimdir ve hücre çekirdeğinde bulunan DNA yapıları kromozom adı verilen yapıları oluşturur.
Telomeraz Enzimi Nedir?
Telomeraz telomer uzunluğunun korunmasından görevli enzimdir. Hücre çekirdeğinde bulunan DNA yapıları kromozom adı verilen yapıları oluşturur. Hücre bölünmesi sırasında kromozomların birer kopyası oluşturularak eş hücrelere dağıtılır. Kromozom yapılarının uç kısımlarında kapak görevi gören yapılara telomer adı verilmektedir. Telomerler her hücre bölünmesinde bir miktar aşınarak kısalır. Telomer kaybı ise hücre yaşlanması ile ilişkilendirilmiştir.
Bazı hücreler çoğalma sırasında telomer kısalmasını tersine çevirme yeteneğine sahip telomeraz enzimi içermektedir. Telomeraz enzimi hücrelere gen yaşlanması olmadan sınırsız bölünme imkanı sunar. Birçok vücut hücresinde bu enzim aktif değildir. Enzimin aktive olmadığı hücreler belirli bir bölünme sayısına ulaştıktan sonra ölmektedir. Genellikle 40-60 kez bölünmeyi ifade eden bu sınır Hayflick Limiti olarak adlandırılır. Telomeraz enzimini bu limiti ortadan kaldırmaktadır.
Telomeraz enzimi fizyolojik olarak gamet hücrelerinde (sperm ve yumurta) ve farklı hücrelere dönüşme yeteneği yüksek olan kök hücrelerde; patolojik olarak ise tümör hücrelerinde bulunur. Enzim aktivitesi ele alınarak kanser taramaları yapılması ile ilgili çalışmalar varlığını sürdürmektedir. Ancak telomerazın mı kansere sebep olduğu yoksa kanserleşmenin mi telomeraz enzimini aktive ettiği tam olarak aydınlatılamamıştır.
Telomeraz Enzimi Normal Değerleri Kaç Olmalı?
Telomeraz enzimi sağlıklı yetişkin bireylerde testis ve overdeki gamet hücrelerinde ve kök hücrelerde aktiftir. Bunun dışındaki somatik (vücut) hücrelerde enzim aktivitesi görülmesi beklenmez. Yaşamın erken dönemlerinde görülen enzim aktivitesi ilerleyen yaşlarla birlikte giderek azalmaktadır.
Telomeraz Enzimi Nasıl Ölçülür?
Telomeraz enzim aktivitesi hücre kültüründe gerçekleştirilen sitolojik testlerle ortaya konmaktadır. Dokudan alınan canlı hücrelerin kültür (besiyeri) ortamında yaşaması sağlanır. Telomeraz enzimine ait protein yapılar hücreler içerisinde tespit edilmeye çalışılır. Rutinde telomeraz aktivitesinin ölçümü kullanılmamaktadır. Ancak kanser tedavilerin geliştirilmesinde önemli bir gelişme olarak görüldüğünden dolayı klinik çalışmalarda kullanılmaktadır.
Bebeklerde Telomeraz Aktivitesi
Fetüs ve yeni doğanlarda hücre çoğalması ve gelişimi son derece hızlıdır. Birçok hücre hızlı şekilde bölünmeler gerçekleştirerek büyüme ve gelişmeyi sürdürür. Ayrıca fetal dokular yüksek oranda kök hücre içermektedir. Kök hücrelerin bölünme ve farklılaşma kabiliyetleri son derece yüksektir. Bundan dolayı fetüs ve yenidoğanlarda telomeraz enzim aktivitesi ile karşılaşılır. Enzimin aktivitesi azalarak 19 yaş sonrasında durur.
Telomeraz Enzim Aktifliği
Telomeraz Aktifliği Sebepleri Nelerdir?
Fizyolojik aktivitenin dışında telomeraz enzim faaliyeti kanserle yakından ilişkilidir. Enzimle ilişkili genlerdeki değişiklikler meydana gelir. Bu durum hücrelerin telomer kısalması olmadan bölünerek çoğalmasına sebep olur. Hayflick limiti aşılır. Kanser hücreleri sınırsız şekilde bölünürken yaşlanmaya uğramaz. İnsanda ilk kez servikal kanser hücrelerinde karşılaşılmıştır.
Telomeraz Aktifliği Belirtileri Nelerdir?
Telomeraz aktifliğinin doğrudan bir belirtisi bulunmamaktadır. Ancak enzim aktivitesi ile ilişkili kanser bulunduğu bölgeye göre değişmek üzere çeşitli belirtiler gösterir. Kanserin sebep olduğu sistemik belirtiler şu şekildedir:
- Yorgunluk
- Kilo kaybı
- Cilt değişiklikleri (lekelenmeler, morluklar, incelme vb.)
- Kas ve eklemlerde ağrı
- Ateş yükselmesi
- Gece terlemesi
- Açıklanamayan kanamalar
Telomeraz Enzim Aktifliği Nasıl Tedavi Edilir?
Telomeraz enziminin kanserleşme ile yakın ilişkisi tedavi aşamasındaki düşünceleri de etkilemiştir. Çeşitli kanser türlerinde kullanılan birçok farklı tedavi (kemoterapi, radyoterapi, cerrahi vb.) bulunmaktadır. Ancak kanser türüne bağlı olmakla birlikte birçoğunun uygulanabilirliği düşük, etkisi ise tam ve kesin değildir.
Kanser hücrelerinin ortak özelliği kontrolsüz şekilde bölünmesidir. Bu bölünme telomeraz aktivitesi ile mümkün kılınır. Enzim aktivitesi kısıtlandığında ise kanserin kendini sınırlaması beklenmektedir. Bu temel üzerine çeşitli tedavi yöntemleri geliştirilmiştir.
İlaç Tedavileri
Telomeraz aktivitesi kanser hücreleri için biyobelirteçtir. Telomeraz çalışması ile doğrudan ilgili bir protein bölgesini hedef alan ilaçlar üzerine çalışmalar devam etmektedir. Bu ilaçlar telomeraz enzim aktivitesini bozarak hücre bölünmesinin sınırlandırılmasını sağlar. Bu etki üzerinden geliştirilen ilaçların hayvan deneyleri sürmektedir. Başarılı olması durumunda kanserli hastalarda diğer tedavilere ek olarak kullanılabilir.
İmetelstat
İmetelstat telomeraz aktivitesini inhibe edici özelliğe sahiptir. Yapılan hayvan çalışmalarında mesane, meme, akciğer, karaciğer, prostat ve pankreas tümörlerinde telomerazı başarılı bir şekilde baskılayarak hücre bölünmesini sınırlandırmıştır. Klinikte kullanımıyla ilgili girişimler olmakla birlikte özellikle bazı kanser türlerinde toksisiteye sebep olduğu görüldüğünden dolayı kullanım onayı almamıştır.
İmmünoterapi
İmmünoterapi bağışıklık sisteminin kanser hücrelerine yönlendirecek şekilde eğitilmesi olarak açıklanabilir. Yalnızca telomeraza ait proteinlerin bağışıklık sistemi için hedeftir. Telomeraz ile ilgili yapılar antijen sunan hücrelere tanıtılır. Daha sonrasında vücut antikor üreterek kanser hücresine saldırmaya başlar.
Telomeraz Aşıları
Telomeraz aşıları telomeraza karşı T lenfosit üretimini uyarmaktadır. Bu durumda lenfositler kanser hücresinin telomeraz ile ilgili kısmına saldırmaya başlar. Telomeraz aktivitesi kanser hücrelerinde olduğundan dolayı diğer hücrelerde hasara sebep olan sonuçlara rastlanmamıştır.
Telomeraz Yüksekliğine Ne İyi Gelir?
Telomeraz aktivitesinin dolayısıyla da kanserin bilinen belirli bir sebebi yoktur. Kanser ve hücre bölünmesinin kontrolden çıkması gibi durumlarla ilişkili bazı risk faktörleri belirlenmiş olsa da risk faktörüne maruz kalan herkesin kanserle karşı karşıya kalacağı anlamına gelmez. Kansere karşı korunmak ve genel sağlık durumunu düzeltmek için temel öneriler verilebilir.
- Vücudumuza aldığımız her madde genel sağlığın en önemli ölçütlerinden biridir. Vücudun ihtiyaçlarına yönelik, her besin maddesini içeren sağlıklı bir diyet programına sadık kalınmalıdır. Ayrıca sentetik ve rafine ürünler yerine doğal, çiğ ve işlenmemiş gıdalar tüketilmektedir. Özellikle meyve ve sebze bu noktada büyük önem taşımaktadır. Meyve ve sebzelerde bol miktarda bulunan vitamin ve mineraller antioksidan özellik gösterirler. Karsinojenik oluşumları azaltırlar.
- Güneş ışınları ve radyasyonun karsinojen etkisi kanıtlanmıştır. Özellikle yaz aylarında doğrudan gün ışığına maruz kalmamalı, koruyucu giysi ve kremler kullanılmalıdır. Radyasyon oranı yüksek tıbbi görüntüleme yöntemleri ihtiyaç olmadıkça tercih edilmemelidir.
- Sigara birçok kanser türü ile yakından ilişkilidir. Yalnızca içenler değil dumana maruz kalanlar da risk altındadır.
- Bazı viral enfeksiyonlar kanserlerle ilişkilendirilmiştir. Bulaşıcı hastalıklara karşı tedbirli olunmalıdır.
- Kanser ailesel yatkınlığı olan bir sorundur. Yakın akrabalarında kanser görülenler herhangi bir şikayeti olmasa da bazı tarama yöntemlerine başvurabilir.
Telomeraz Aktivitesi Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Telomeraz aktifliği hücrelere sınırsız bölünme imkanı sunmaktadır. Bu durumun tıbbi karşılığı ise kanserdir. Kanser tedavi edilmediğinde çoğalmaya devam eder ve temel aldığı organdan diğer bölgelere yayılmaya başlar. Kanserin giderek yayılması organ ve dokuların fonksiyonunu bozabilir. Erken dönemde fark edildiğinde yalnızca sınırlı kaldığı dokunun cerrahi olarak çıkarılması yeterli olacaktır. Ancak ilerleyerek yayılmış son dönem kanserlerde ölüm riski yüksektir.
Telomeraz Enzimi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Telomeraz enzimi nasıl elde edilir?
Telomeraz enzimi DNA üzerindeki özel gen bölgelerinin aktifleşmesi sonucu hücre içerisinde üretilmektedir. Genin aktifleşmesi enzimin üretimini destekler. Yapılan gen çalışmalarında kültür ortamındaki canlı insan hücrelerine nakledilen genler telomeraz aktivitesi oluşmasını sağlamıştır.
Telomeraz içeren besinler nelerdir?
Telomerazın hücresel yaşlanma ve ölümsüzlük üzerine olan etkileri hakkında binlerce çalışma yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Ancak telomeraz enzimi tüketmek daha genç görünmeyi sağlamaz. Daha da ötesi besinlerden elde edilecek telomeraz enzimleri kana geçerek etkin hale gelemezler. Bu durum telomeraz içeren besinlerin özellikle de gençleşme hiçbir etkisinin olamayacağını ortaya koymaktadır.
Telomeraz aşıları işe yarıyor mu?
Aşı bir mikroorganizmaya karşı bağışıklık sisteminin uyarılarak antikor üretmesini sağlamayı amaçlar. Telomeraz aşıları kanserli hücrelerde aktifleşen telomeraz geni üzerindeki proteinlere karşı bağışıklık sistemini uyarır. Çeşitli çalışmalarda kanserin ilerlemesini durdurucu etkisinin olduğu ortaya konmuştur.
Telomeraz enzimi gençleştirir mi?
Telomeraz aktivitesi sağlanan hücrelerde bölünme sınırının aşılabildiği görülmüştür. Bu durum yaşlanmanın ortadan kaldırılabilmesi düşüncesini ortaya atmıştır. Ancak hücresel ölümsüzlük aynı zamanda kanser oluşumu anlamına gelmektedir.