Tansiyon Ölçümü Nedir?
Tansiyon ölçme, fiziksel efor, stres, ağrı, aşırı sıcak veya soğuk şeyler tüketmekten kaynaklı yükselen tansiyonu ölçmek için yapılan bir tanı uygulamasıdır.
Kalpteki kaslar kasıldığında atardamarlara kan pompalanması sonucunda damarların içerisinde kan basıncı oluşmaktadır. Oluşan bu kan basıncına tansiyon adı verilmektedir. Kalbin kasılması sırasında ölçülen basınç sistolik (büyük) basınç, gevşediğinde oluşan basınç diyastolik (küçük) basınç olarak adlandırılır. Tansiyon ölçümlerinin analiz edilmesinde sistolik ve diyastolik basınçlar ele alınmaktadır. Optimum kan basıncı fiziksel özelliklere, yaşa, cinsiyete, kiloya vb. kriterlere göre değişkenlik gösterir ve her bireyin ideal tansiyon düzeyi farklıdır. Ortalama bir değerden bahsetmek gerekirse, yüksek tansiyon için 120 ila 130 arası, küçük tansiyon için ise 70 ila 90 arasında olması gerekir.
Tansiyon Ölçümü
Kan basıncını, (tansiyon) birden fazla kez ölçmek önemlidir, çünkü farklı zamanlarda çeşitli nedenlerle dalgalanmalar olabilir. Fiziksel efor, stres, ağrı, aşırı sıcak veya soğuk şeyler tüketmek bu nedenlerden birkaçıdır. Ancak kan basıncındaki bu tür bir dalgalanma geçicidir ve kısa sürede basınç normale döner. Tansiyon ölçümü sonucu yüksek bulunur ise bu durum her zaman yüksek olduğu anlamını taşımaz. Güvenilir ölçümler elde etmek için kan basıncı birkaç farklı günde ve dinlenme halindeyken ölçülmelidir.
Birçok tansiyon ölçme tekniği bulunmaktadır. Kullanılan yöntemler değişkenlik gösterse de kişilerin dikkat etmesi gereken noktalar bulunmaktadır. Tansiyon ölçme öncesi dikkat edilmesi gerekenler:
- Her ölçüm öncesinde kişinin en az 5 dakika kadar dinlenmiş ve efor sarf etmemiş olması gerekir.
- En az 30 dakikalık süre içinde ise ölçüm yapılacak olan kişinin çay, sigara, kafeinli içecekler, çok sıcak ve çok soğuk yiyecek/içecekler tüketmemiş olması gerekir.
- Ölçüm için kullanılan üst kol, okuma yapılırken kalp ile yaklaşık aynı yüksekliğe sahip bir masaya yaslanmalıdır.
Kan basıncını ölçmeye yarayan araçlar üç sınıfa ayrılır: havalı, cıvalı ve elektronik (dijital). Otomatik ölçümler için dijital bir tansiyon aleti kullanılırken, manuel ölçümler için sfigmomanometre adı verilen bir alet kullanılır.
Tansiyon Ölçme Yöntemleri
Otomatik ölçümler için dijital bir tansiyon ölçme aleti veya manuel ölçümler için sfigmomanometre adı verilen bir alet kullanılarak tansiyon ölçümü yapılabilir.
Dijital Tansiyon Aletleri
Dijital tansiyon aletleri genellikle bilekte kullanılır, ancak parmağa veya üst kola da yerleştirilerek etkinleştirilebilir. Kan basıncını arterlerdeki kan hacmindeki değişikliklere göre otomatik olarak okur. Bilekten tansiyon ölçümü alırken, eli kalp ile aynı hizada tutmak önemlidir. Aksi takdirde değerler farklı olabilir.
Dijital ölçüm cihazları güvenilir olmayan okumalar üretebilir. Özellikle belirli kalp ritmi sorunları veya arteriyoskleroz (atardamar sertleşmesi) olanlarda gerçek değerler elde edilemeyebilir. Güvenilir sonuçlar elde etmek için bir süre sonra tekrar ölçüm yapılabilir.
Manuel (Sfigmomanometre) Tansiyon Aletleri
Sfigmomanometre üç bölümden oluşmaktadır:
- Hava ile şişirilebilen bir manşet,
- Manşondaki hava basıncını ölçmek için bir basınç ölçer, (manometre)
- Kanın brakiyal arterden (üst kolda bulunan ana arter) akarken çıkardığı sesi dinlemek için bir stetoskop.
Basınç ölçer 0 ila 300 mmHg arasında değişen bir ölçeğe sahiptir. Basınç ölçerin üzerinde manşonu şişirmek için kauçuk bir pompa ve havanın dışarı çıkmasını sağlayan bir düğme vardır. Sfigmomanometre ile tansiyon ölçümü:
- Kan basıncını ölçmek için manşet çıplak kolun etrafına sarılır ve brakiyal arterden kan akmayana kadar şişirilir.
- Ardından hava manşetten yavaşça çıkar.
- Kolluktaki hava basıncı, brakiyal arterdeki sistolik kan basıncının altına düştüğü anda, kan bir kez daha koldan akmaya başlar. Bu akış, arterler tekrar kapandığında ve bir kalp atışından sonra damarların duvarları birbirine çarptığında bir çarpma sesi oluşturur. Stetoskop dirseğin yakınına yerleştirilerek ses duyulabilir.
- Bu darbe ilk kez duyulduğunda, sistolik kan basıncı basınç ölçerden okunur.
- Kolluktaki hava basıncı, brakiyal arterdeki diyastolik kan basıncının altına düştüğünde vurma sesi kesilir. Sonra kan damarları açık kalır.
- Vuruş durduğu anda, basınç ölçerden diyastolik kan basıncı okunur.
Tansiyon Ölçümü Sonrası Alınan Değerleri Yorumlama
Kan basıncı milimetre civa (mmHg) cinsinden ölçülür ve 2 rakam olarak verilir:
- Sistolik basınç: Kalbin kanı pompaladığı anki basınç
- Diyastolik basınç: Kalbin iki pompalama serisi arasında dinlendiğinde oluşan basınç
Örneğin, kan basıncı "140'a 90" veya "140/90 mmHg" ise bu, sistolik basıncın 140 mmHg ve diyastolik basıncın 90 mmHg olduğu anlamına gelir.
Genel bir kılavuz olarak:
- Normal kan basıncının 90/60 mmHg ile 120/80 mmHg arasında olduğu kabul edilir.
- Yüksek tansiyonun 140/90 mmHg veya daha yüksek olduğu kabul edilir.
- Düşük kan basıncının 90/60 mmHg veya daha düşük olduğu kabul edilir.
120/80mmHg ile 140/90mmHg arasında bir kan basıncı okuması, kan basıncını kontrol altında tutmak için adımlar atılmazsa yüksek tansiyon geliştirme riski altında olunduğu anlamına gelir.
Tansiyon Ölçümü ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Nabızdan tansiyon ölçme yapılabilir mi?
Halk arasında nabızdan tansiyon ölçümü yapılıp yapılamayacağına ilişkin çeşitli görüşler belirtilmektedir. Nabızla tansiyon orasında orantıdan söz etmek doğru olsa da nabızdan tansiyon ölçümü yapılması mümkün değildir. Tansiyon ölçümü kolun üst bölümünden ve bazı durumlarda bacaktan yapılması gerekir. Yeni nesil bazı dijital tansiyon aletleri ise parmak uçlarından tansiyon ölçümü yapmaktadır.
En doğru tansiyon ölçümü nasıl yapılır?
Tansiyon ölçümünden doğru sonuç alınabilmesi için öncelikle ölçüm yapılacak olan kişinin rahat olması, normal bir şekilde nefes alıp vermesi ve işlem sırasında konuşmaması gerekir. Sırt kısmı düz olan bir sandalyede oturur vaziyette ölçüm yapılmalıdır. Tansiyon ölçümünden önceki 30 dakika içinde egzersiz yapılmamalı, kafeinli içecekler tüketilmemeli ve sigara içilmemelidir. Mesane çok dolu iken kan basıncı ölçülmemelidir. Manşetin takılı olduğu kol, masa gibi düz bir zemine, ortalama kalp yüksekliğinde desteklenmelidir.
Bacaktan tansiyon ölçümü nasıl yapılır?
Her iki koldan da ölçüm yapılması mümkün değilse bacaktan (popliteal arter) tansiyon ölçümü yapılabilir. Fakat bacaktan alınan sistolik kan basıncı değeri, koldan alınan sistolik kan basıncı değerinden 10 ila 40 mmHg daha düşük çıkabilir. Bu işlem sırasında kişi yüzü koyun yatırılmalıdır. Manşet bacağın üst bölümüne doğru bağlanırken, kan basıncı popliteal arter üzerinden izlenmelidir.
Tansiyon ölçümünde kalp atışı kaç olmalı?
Yükselen bir kalp atış hızı, kan basıncının aynı hızda artmasına neden olmaz. Kalp daha fazla atıyor olsa bile, sağlıklı kan damarları kanın daha kolay akmasını sağlamak için genişler. Egzersiz yapıldığında kalp hızlanır, böylece kaslara daha fazla kan ulaşabilir. Kalp atış hızınızın güvenli bir şekilde iki katına çıkması mümkün olabilirken, kan basıncı ufak miktarlarda artış gösterebilir. Yetişkinlerde tansiyon ölçümünde kalp atış hızı dakikada 60 ila 100 arasında olmalıdır.
Tansiyon ölçümü hangi koldan yapılır?
Tansiyon ölçümünde asıl amaç koldaki kan basıncının değil; kalpteki kan basıncının ölçülmesidir. Tansiyon ölçümünde en iyi değeri alabilmek için her iki koldan da ölçüm yapılmalıdır. Sağlıklı bireylerde sağ ve sol koldan yapılan tansiyon ölçümlerinin çok benzer sonuçları vermesi gerekir. Eğer bu iki ölçüm arasında bir fark varsa, bu durum bazı sağlık problemlerinin olduğuna işaret edebilir. Böyle bir durumda doktora başvurulmalıdır.
Tansiyon değişebilir mi?
Kan basıncı oldukça değişken olabilir. Günlük aktivitelere göre artabilir veya azalabilir. Örneğin, egzersiz, duruş değişiklikleri ve hatta konuşmak kan basıncını değiştirir. Kan basıncı gündüzleri geceye göre daha yüksektir ve kışın, yaz aylarından daha yüksek olma eğilimindedir. Özellikle sistolik basınç, yaşlandıkça yükselir. Ergenlik döneminde boyun uzaması ile tansiyon değerleri orantılıdır. Boy uzadıkça kan basıncı artar. Yetişkinlerde kilo ve kan basıncı yakından ilişkilidir. Kilo artığında, kan basıncı yükselme eğilimindedir ve kilo verilerek kan basıncı düşürülebilir.
Yüksek tansiyon hangi değerlerin üzerindeyse çok risklidir?
Herhangi bir derecede yüksek tansiyon, inme ve kalp krizi riskiyle ilişkilidir ancak kan basıncı ne kadar yüksekse riskler de o kadar yüksektir. Kan basıncı sürekli olarak 140/90 ve daha yüksekse tedavi olunması gerekir. İlk etapta diyet ve egzersiz gibi yaşam tarzındaki değişikliklerle kontrol altında tutulabilir. Fakat kan basıncı sürekli olarak 160/110'dan yüksekse, sadece yaşam tarzındaki değişiklikler yeterli olmaz. Ayrıca doktor kontrolünde ilaç tedavisine başlanmalıdır. 200/120'nin üzerindeki kan basıncı, potansiyel olarak tehlikeli kabul edilir, acil tedavi gerektirir.
Hipertansiyon vücuda zarar verir mi?
Hipertansiyon kontrol altında tutulmazsa veya tedavi edilmezse, zaman içerisinde kalp ve beyindeki kan damarlarına zarar vererek kalp krizi ve felçlere neden olabilir. Bunun yanında kalbe fazladan bası uygulayarak kalp kasının kalınlaşmasına ve kalp yetmezliğine neden olur. Böbreklere zarar verebilir ve dolayısıyla böbrek yetmezliğine yol açabilir. Hipertansiyonun doktor kontrolünde tedavi edilmesi veya sürekli izlenmesi gerekir.