Şüyanıcı, halk arasında "şark çıbanı" olarak bilinen ve tatarcık sinekleriyle bulaşan paraziter bir hastalıktır. Özellikle Akdeniz, Orta Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak görülen bu enfeksiyon, deride kronik yaralara yol açabilir. İşte şüyanıcı hakkında detaylı bilgiler:
Şüyanıcı Nedir?
Leishmania türü parazitlerin neden olduğu şüyanıcı, tatarcık sineklerinin ısırığıyla insanlara bulaşır. Parazitler deri altı dokusuna yerleşerek iltihaplı yaralar oluşturur. Kentsel ve kırsal bölgelerde görülebilen bu hastalık, özellikle yaz aylarında artış gösterir.
Bulaşma Yolları ve Risk Faktörleri
Hastalık, enfekte tatarcık sineklerinin (Phlebotomus) ısırığıyla bulaşır. Risk faktörleri arasında:
- Sineklerin yoğun olduğu bölgelerde yaşamak
- Gece saatlerinde açık alanlarda bulunmak
- Bağışıklık sisteminin zayıf olması
- Yetersiz koruyucu önlemler almak yer alır.
Belirtiler ve Klinik Seyir
Hastalık 3 evrede ilerler:
- Başlangıç: Isırık bölgesinde kızarıklık ve kaşıntı (2-8 hafta)
- Aktif Dönem: Deride ülserleşen yaralar, kabuklanma ve şişlik
- Kronik Evre: İyileşen yaralarda kalıcı izler ve cilt deformiteleri
Yaralar genellikle yüz, kol ve bacaklarda yoğunlaşır.
Teşhis Yöntemleri
Tanı için:
- Deri Biyopsisi: Leishmania parazitlerinin mikroskopla tespiti
- PCR Testi: Parazit DNA’sının moleküler yöntemle saptanması
- Kültür: Doku örneğinden parazit üretilmesi
- Kan Testleri: Antikor taraması (IFA, ELISA)
Tedavi Yaklaşımları
Tedavi şiddete göre planlanır:
- Hafif Olgular: %15 paromomisin kremi (6 hafta)
- Orta Şiddetli: Meglumin antimoniat enjeksiyonları (20 gün)
- Şiddetli/Komplike: Lipozomal amfoterisin B (IV, 10 gün)
Yaraların pansumanı ve enfeksiyon kontrolü kritik önem taşır.
Önleme Stratejileri
- Sinek kovucular (DEET içeren) kullanmak
- Pencerelere sineklik takmak
- Akşam saatlerinde uzun kollu giysiler giymek
- Evcil hayvanlarda parazit taraması yaptırmak
- Durgun suları kurutarak üreme alanlarını azaltmak
Komplikasyonlar ve Risk Grupları
Tedavi edilmeyen olgularda:
- Kalıcı cilt lekeleri ve skarlar
- Sekonder bakteriyel enfeksiyonlar
- Mukozal tutulum (burun, ağız deformiteleri)
Bağışıklığı baskılanmışlar ve çocuklar daha risklidir.
Sık Sorulan Sorular
Bulaşıcı mıdır?
İnsandan insana direkt bulaşmaz, sadece sinek vektörlüğünde yayılır.
Tedavi sonrası tekrarlar mı?
Bağışıklık kazanıldığı için nadiren nüks eder.
İzler kalıcı mı?
Erken tedavide iz riski %5’tir, geç vakalarda %30’a çıkar.
Hangi Doktora Gidilmeli?
Enfeksiyon hastalıkları veya dermatoloji uzmanına başvurulmalıdır.
Korunma Aşıları Var mı?
Etkili bir aşı bulunmamakla birlikte çalışmalar devam etmektedir.
