Sualtı hekimliği ve hiperbarik tıp, basınç değişimlerinin insan vücudu üzerindeki etkilerini inceleyen ve bu koşullarda tedavi yöntemleri geliştiren uzmanlık alanıdır. Dalgıç sağlığından kronik yara tedavisine kadar geniş bir yelpazede uygulanan bu disiplin, özellikle oksijenasyonun kritik olduğu durumlarda hayat kurtarıcı rol oynar.
Hiperbarik Oksijen Tedavisinin Çalışma Prensibi
Hiperbarik tedavi, hastaların basıncı normal atmosfer basıncının 1.5-3 katına çıkarılmış özel odalarda %100 saf oksijen solumasıyla uygulanır. Yüksek basınç altında plazmada çözünen oksijen miktarı 20 kat artarak dokulara olağanüstü oksijen iletimi sağlar. Bu mekanizma:
- Hipoksik dokuların yeniden canlandırılması
- Antibiyotiklerin etkinliğinin artırılması
- Kök hücre aktivasyonunun tetiklenmesi
- Yeni damar oluşumunun (anjiyogenez) hızlandırılması
Başlıca Uygulama Alanları
- Dekompresyon Hastalığı (Vurgun): Dalış sonrası hızlı çıkışa bağlı dokularda sıkışan nitrojen kabarcıklarının çözülmesi.
- Karbonmonoksit Zehirlenmesi: CO moleküllerinin hemoglobinden uzaklaştırılması.
- Diyabetik Ayak Yaraları: Doku oksijenasyonu artışıyla iyileşmeyen yaralarda epitelizasyon.
- Radyasyon Hasarı: Radyoterapi sonrası kemik nekrozu veya yumuşak doku hasarlarında onarım.
- Nekrotizan Enfeksiyonlar: Gazlı kangren gibi anaerobik enfeksiyonlarda bakteri inhibisyonu.
Sualtı Hekimliğinin Temel İlkeleri
Dalış tıbbı, sualtı ortamının fizyolojik etkilerine odaklanır. Derinlik artışıyla birlikte:
- Artan basınç nedeniyle gazların dokularda çözünürlüğü değişir
- Azot narkozu (30m+ derinliklerde bilinç bulanıklığı)
- Oksijen toksisitesi riski
- Barotravma (kulak/sinüs hasarı) gibi durumlar ortaya çıkar. Dalış öncesi kardiyopulmoner uygunluk değerlendirmesi zorunludur.
Tedavi Protokolleri ve Seans Yapısı
Hiperbarik tedavi, hastalığın tipine göre 10-40 seans arasında planlanır. Standart protokol:
- Basınç: 2.0-2.5 ATA (atmosfer absolut)
- Seans Süresi: 90-120 dakika
- Oksijen Periyotları: 20-25 dakikalık saf oksijen soluma, 5 dakikalık hava araları
Hastalar tedavi sırasında monitörize edilir ve odada refakatçi bulunabilir.
Kontrendikasyonlar ve Riskler
- Mutlak Kontrendikasyonlar: Tedavi edilmemiş pnömotoraks, kemoterapi ilaçları (Bleomisin)
- Relatif Kontrendikasyonlar: KOAH, yüksek ateş, konvülziyon öyküsü
- Yan Etkiler:
- Barotravma (kulak basınç hasarı)
- Geçici miyopi
- Oksijen konvülziyonları (2.8 ATA üzerinde)
- Klostrofobi atakları
Akut Dalış Kazalarında Acil Müdahale
Dekompresyon hastalığı şüphesinde:
- %100 oksijen solutma
- Sıvı resüsitasyonu (IV serum fizyolojik)
- Hasta supin pozisyonda transport
- En yakın hiperbarik merkeze sevk (ilk 6 saat kritik)
Futür Uygulamalar ve Araştırmalar
Son çalışmalar hiperbarik tedavinin:
- Nörolojik rehabilitasyonda (inme sonrası)
- Otizm spektrum bozukluklarında
- Kemik iliği ödemi tedavisinde
etkinliğini inceliyor. Özellikle nöroplastisite artışına bağlı kognitif iyileşme dikkat çekiyor.
Türkiye’deki Yasal Düzenlemeler
Hiperbarik tıp merkezleri, Sağlık Bakanlığı’nın "Basınçlı Oda Yönetmeliği" ile denetlenir. Merkezlerde:
- En az 1 hiperbarik tıp uzmanı
- 24 saat acil ekip
- Çoklu hasta odası (Type 1A)
- Monoplace odalar için MR uyumluluk zorunluluğu bulunur.
