Şizofreni, düşünce, algı, duygu ve davranışları etkileyen kronik bir psikiyatrik bozukluktur. Genellikle genç yetişkinlik döneminde başlar ve yaşam boyu süren bir yönetim gerektirir. Hastalar gerçeklikle bağlantıyı kaybedebilir, halüsinasyonlar görebilir veya sanrılar geliştirebilir.

Şizofreninin Nedenleri
Şizofreni, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimiyle ortaya çıkar. Beyindeki dopamin ve glutamat gibi nörotransmitter dengesizlikleri, beyin yapısındaki farklılıklar (ventrikül genişlemesi, hipokampus küçülmesi) ve prenatal dönemdeki viral enfeksiyonlar riski artırır. Stresli yaşam olayları, madde kullanımı ve sosyal izolasyon tetikleyici rol oynayabilir.

Şizofreni Belirtileri

• Pozitif Belirtiler: Halüsinasyonlar (işitsel/görsel), hezeyanlar (perseküsyon/büyüklük), dezorganize konuşma ve davranışlar.
• Negatif Belirtiler: Duygusal küntlük, konuşma azlığı (alogi), motivasyon kaybı, sosyal çekilme.
• Bilişsel Belirtiler: Dikkat eksikliği, bellek sorunları, karar verme güçlüğü.

Tanı Süreci
Tanı, DSM-5 kriterlerine göre konulur. En az 6 ay süren, işlevselliği bozan iki veya daha fazla belirti (hezeyan, halüsinasyon, dezorganize konuşma, negatif belirtiler) gereklidir. Ayırıcı tanıda bipolar bozukluk, madde kullanımı, tıbbi durumlar (beyin tümörü, epilepsi) dışlanır. Manyetik rezonans (MR) ve kan testleri organik nedenleri elemek için kullanılır.

Tedavi Yaklaşımları

1. İlaç Tedavisi:

   • Atipik antipsikotikler (Risperidon, Olanzapin): Pozitif belirtilerde etkili, ekstrapiramidal yan etkileri daha az.
   • Tipik antipsikotikler (Haloperidol): Negatif belirtilerde sınırlı etki, titreme ve tardif diskinezi riski yüksek.

2. Psikososyal Müdahaleler:

   • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Sanrıların mantıksal analizi.
   • Aile terapisi: Aile içi stresi azaltma, iletişim becerileri.
   • Sosyal beceri eğitimi: Günlük yaşam ve iş becerilerinin geliştirilmesi.

Hastalık Yönetimi ve Rehabilitasyon

• İlaç Uyumu: Depot enjeksiyonlar (aylık iğneler) unutkanlığı önler.
• Destekleyici Konut Programları: Bağımsız yaşam becerisi kazandıran gözetimli evler.
• Mesleki Rehabilitasyon: Korumalı işyerleri ile istihdam desteği.
• Erken Müdahale Ekipleri: İlk atak sonrası yoğun toplum temelli destek.

Prognozu Etkileyen Faktörler

• Olumlu: Geç başlangıç, iyi premorbid işlevsellik, aile desteği.
• Olumsuz: Erken başlangıç, madde kötüye kullanımı, sık hastane yatışları.

Aileler İçin Kritik Öneriler

• Belirti nüks işaretlerini (uykusuzluk, şüphecilik) öğrenin.
• İlaç yan etkilerini (titreme, kilo alımı) düzenli takip edin.
• Krize müdahale planı oluşturun (acil psikiyatri iletişim bilgileri).

Toplumsal Damgalanma ile Mücadele
Eğitim programları ve medya işbirlikleriyle şizofreninin "tehlikeli hastalık" algısı kırılmalıdır. Hastaların %80’inden fazlası şiddet eğilimi göstermez. Destekleyici toplum ortamı, relaps oranını %40 azaltır.