Sırt dikeni (spina bifida), omurga ve omuriliğin gelişimsel bir anomalisidir. Nöral tüp defekti grubunda yer alan bu durum, anne karnındaki bebeğin omurgasının tam kapanmaması sonucu ortaya çıkar. İşte sırt dikeni hakkında bilinmesi gereken tüm detaylar:
Sırt Dikeninin Tipleri ve Şiddet Dereceleri
Spina bifida üç ana tipte sınıflandırılır:
- Spina Bifida Occulta: En hafif formudur. Omurgada küçük bir açıklık vardır ama omurilik etkilenmez. Genellikle belirti vermez ve tesadüfen teşhis edilir.
- Meningosel: Omuriliği saran zarlar (meninksler) açıklıktan dışarı çıkar. Sinir hasarı nadirdir.
- Miyelomeningosel: En şiddetli formdur. Omurilik ve sinirler açıkta kalır. Felç, mesane-bağırsak problemleri ve hidrosefali sık görülür.
Risk Faktörleri ve Nedenleri
- Folik Asit Eksikliği: Gebelik öncesi ve erken dönemde yetersiz folik asit alımı en önemli risk faktörüdür.
- Genetik Yatkınlık: Ailede nöral tüp defekti öyküsü riski 10 kat artırır.
- Diyabet: Kontrolsüz şeker hastalığı olan gebelerde daha sık görülür.
- Obezite: Gebelik öncesi vücut kitle indeksinin 30’un üzerinde olması.
- Antiepileptik İlaçlar: Valproik asit gibi bazı ilaçlar riski artırır.
Belirtiler ve Tanı Yöntemleri
- Doğum Öncesi Tanı:
- Gebeliğin 16-18. Haftasında AFP Testi: Anne kanında yüksek alfa-fetoprotein düzeyi.
- Detaylı Ultrason: Omurgadaki açıklık ve beyinde "beyincik sarkması" (Chiari malformasyonu) tespiti.
- Doğum Sonrası Belirtiler:
- Sırtta kese veya açık yara şeklinde lezyon.
- Bacaklarda güçsüzlük veya felç.
- İdrar kaçırma, kabızlık.
- Hidrosefali (beyinde sıvı birikmesi).
Tedavi Yaklaşımları
- Cerrahi Müdahale:
- Doğumdan 24-48 saat sonra açık omuriliğin kapatılması.
- Hidrosefali varlığında şant yerleştirilmesi.
- Fizik Tedavi: Kas güçlendirme, yürüme eğitimi ve ortez kullanımı.
- Mesane-Bağırsak Yönetimi: Aralıklı kateterizasyon ve diyet düzenlemeleri.
- Nörolojik Takip: Omurilik yapışıklığı (tethered cord) gelişimine karşı düzenli MR kontrolleri.
Korunma Stratejileri
- Gebelik Öncesi Folik Asit: Riskli gruplarda günde 4.000 mcg, diğer kadınlarda 400 mcg folik asit takviyesi.
- Diyet Önerileri: Ispanak, brokoli, kuruyemiş gibi folattan zengin besinlerin tüketimi.
- Kan Şekeri Kontrolü: Diyabetik gebelerde HbA1c düzeyinin %6.5 altında tutulması.
- Gebelikte Zararlı Maddelerden Kaçınma: Alkol, sigara ve teratojen ilaçlardan uzak durulması.
Uzun Dönem Komplikasyonlar
- Yürüme bozuklukları ve skolyoz.
- Nörojenik mesane nedeniyle böbrek hasarı.
- Cilt yaraları (duyu kaybına bağlı).
- Öğrenme güçlükleri ve dikkat eksikliği.
Güncel Araştırmalar ve Yenilikler
- Fetal Cerrahi: Gebeliğin 26. haftasından önce yapılan ameliyatlarla nörolojik hasar riski %50 azaltılabiliyor.
- Kök Hücre Tedavileri: Açık omurilik defektlerine laboratuvarda üretilen biyomateryallerin uygulanması.
Bu durumla yaşayan bireyler için multidisipliner yaklaşım (nöroşirürji, üroloji, fizyoterapi) yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilir. Erken tanı ve tedavi ile birçok hasta aktif bir yaşam sürebilmektedir.
