Sialolitiazis, tükürük bezleri veya kanallarında mineral birikimi sonucu taş oluşumuyla karakterize bir hastalıktır. En sık submandibular bezlerde (%80-90) görülür ve yetişkinlerde çocuklara göre 2 kat daha yaygındır. Taşlar kalsiyum fosfat ve karbonattan oluşur, boyutları 1 mm’den 3 cm’ye kadar değişebilir.
Sialolitiazis Nedenleri ve Risk Faktörleri
Tükürük taşlarının temel nedeni tükürük akışının yavaşlaması ve konsantrasyon artışıdır. Dehidratasyon, tükürük akışını azaltan ilaçlar (antihistaminikler, antidepresanlar) ve tükürük bezi enfeksiyonları riski artırır. Diyabet hastaları ve böbrek taşı öyküsü olanlarda daha sık görülür. Anatomik faktörler de rol oynar; submandibular bez kanallarının uzunluğu ve yukarı doğru seyri, taş oluşumunu kolaylaştırır.
Belirtiler ve Klinik Bulgular
- Ağrı: Özellikle yemek sırasında şiddetlenen tek taraflı ağrı
- Şişlik: Etkilenen bezde sert, hassas kitle
- Tükürük Azalması: Ağız kuruluğu ve tat değişiklikleri
- Enfeksyon Bulguları: Ateş, kızarıklık, iltihaplı akıntı (sialadenit)
- Taş Migrasyonu: Kanala yakın taşlar dil altında görülebilir
Teşhis Yöntemleri
- Fizik Muayene: Taşın palpe edilmesi ve bez masajıyla tükürük akımının değerlendirilmesi
- Görüntüleme:
- Ultrason: İlk basamak yöntem, %90 duyarlılık
- BT Tarama: <5 mm taşları tespitte etkili
- Sialografi: Kontrast maddeyle kanal haritalaması
- Sialendoskopi: 1.3 mm çaplı endoskoplarla direkt kanal incelemesi
Tedavi Seçenekleri
Konservatif Tedavi:
- Hidrasyon artışı ve masaj
- Ekşi gıdalarla tükürük stimülasyonu (limon, sakız)
- Antibiyoterapi (enfeksiyon varlığında)
Minimal İnvaziv Girişimler:
- Basket Kateteri: Endoskopik taş çıkarma (<5 mm taşlar)
- ESWL (Şok Dalga Tedavisi): 7-20 mm taşlarda %70 başarı
- Intrakorporeal Lazer Litotripsi: Endoskopik taş kırma
Cerrahi Tedavi:
- Sialendoskopi Destekli Açık Cerrahi: Büyük taşlarda
- Tükürük Bezi Rezeksiyonu: Tekrarlayan vakalarda
Komplikasyonlar ve Önlemler
Tedavi edilmeyen vakalarda tükürük bezi absesi, fistül gelişimi veya bez fibrozisi oluşabilir. Risk azaltmak için:
- Günde 2-3 litre su tüketimi
- Tükürük akışını artıran C vitamini takviyesi
- Antikolinerjik ilaçlardan kaçınma
Hangi Durumlarda Acil Müdahale Gerekir?
- Solunum yolunu tehdit eden şişlik
- 38.5°C’yi aşan ateş
- Yutma güçlüğü
Bu durumlarda kulak-burun-boğaz (KBB) uzmanına başvurulmalıdır.
