Seçici konuşmazlık, çocukların belirli sosyal ortamlarda konuşma yetisini geçici olarak kaybetmesiyle karakterize bir kaygı bozukluğudur. Genellikle 3-6 yaş arası çocuklarda okul veya kalabalık ortamlarda ortaya çıkar. Bu durum, inat veya şımarıklıkla karıştırılmamalıdır; temelinde yoğun kaygı yatar.
Seçici Konuşmazlık Nedir?
Çocuğun ev gibi rahat ortamlarda normal konuşmasına rağmen, okul veya toplumsal alanlarda konuşmayı tamamen kesmesiyle tanımlanır. Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) bu durumu "selektif mutizm" olarak sınıflandırır ve kaygı temelli bir iletişim bozukluğu olduğunu vurgular.
Belirtileri Nasıl Anlaşılır?
- Konuşma Dışı İletişim: Jest, mimik veya tek kelimelik cevaplarla yetinme.
- Fiziksel Tepkiler: Kaygıya bağlı terleme, titreme veya donakalma.
- Sosyal Kaçınma: Oyunlara katılmama, göz temasından kaçınma.
- Zamanlama: Belirtilerin en az 1 aydır devam etmesi.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Genetik Yatkınlık: Ailede anksiyete bozukluğu öyküsü.
- Nörobiyolojik Faktörler: Amigdala aktivitesinde anormallikler.
- Çevresel Tetikleyiciler: Travmatik ayrılık, dil baskısı veya alay edilme korkusu.
- Eşlik Eden Durumlar: Sosyal fobi veya gelişimsel gecikmelerle birliktelik.
Teşhis Sürecinde Nelere Dikkat Edilir?
- Kapsamlı Değerlendirme: Çocuk psikiyatristi, konuşma terapisti ve okul işbirliği.
- Ayırıcı Tanı: Otizm, dil gelişim bozuklukları veya işitme sorunlarının elenmesi.
- Gözlem Raporları: Aile ve öğretmenlerden davranış notları alınması.
Tedavi Yaklaşımları
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Kademeli maruz bırakma ve ödül sistemleri.
- Oyun Terapisi: Güven ortamında iletişim becerilerinin güçlendirilmesi.
- Aile Eğitimi: Çocuğa baskı yapmadan iletişimi teşvik eden teknikler.
- İlaç Tedavisi: Şiddetli vakalarda SSRI grubu antidepresanlar.
Okulda Uygulanacak Stratejiler
- Güvenli Alanlar: Sessiz bir köşede bire bir iletişim fırsatları.
- Alternatif İletişim: Resim çizme veya yazılı notlarla başlayan süreç.
- Akran Desteği: Konuşma becerisi güçlü çocuklarla eşleştirme.
Ailelere Kritik Öneriler
- Konuşmaya zorlamak yerine "Evet/Hayır" cevaplı sorular sormak.
- Evde sesli kitap okuma alıştırmaları yapmak.
- Küçük sosyal başarıları ödüllendirmek (örneğin mağazada selam vermek).
Prognoz ve Uzun Vadeli Etkiler
Erken müdahale edilen vakaların %80’inde 10-12 yaş arasında tam iyileşme görülür. Tedavi edilmeyen olgularda ise akademik başarısızlık, sosyal izolasyon ve yetişkinlikte anksiyete bozuklukları gelişebilir.
