Sarkoidoz, bağışıklık sisteminin anormal tepkisi sonucu "granülom" adı verilen iltihaplı doku kümelerinin organlarda birikmesiyle ortaya çıkan sistemik bir hastalıktır. Genellikle akciğerleri ve lenf bezlerini etkilemekle birlikte gözler, deri, kalp ve sinir sistemi gibi tüm vücut sistemlerinde görülebilir.
Sarkoidozun Nedenleri ve Risk Faktörleri
Hastalığın kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik yatkınlık ve çevresel tetikleyiciler (toz, kimyasallar, enfeksiyon ajanları) rol oynar. 20-40 yaş arası yetişkinlerde daha sık görülür. Kadınlarda ve Afrika kökenli bireylerde risk 2 kat artar. Aile öyküsü olanlarda gelişme olasılığı %5-10’dur.
Belirtiler Organa Göre Değişir
- Akciğer Tutulumu (%90): Kuru öksürük, nefes darlığı, göğüs ağrısı
- Deri Lezyonları (%25): Eritema nodozum (ağrılı kırmızı nodüller), lupus pernio (burun-yanaklarda morumsu lekeler)
- Göz Bulguları (%25): Üveit, bulanık görme, ışığa hassasiyet
- Sistemik Semptomlar: Yorgunluk, gece terlemesi, kilo kaybı, eklem ağrıları
- Nadir Ama Ciddi Tutulumlar: Kalp ritim bozuklukları, nöbetler, böbrek yetmezliği
Tanı Süreci ve Kriterler
Tanıda "dışlama" yöntemi kullanılır. Üç temel kriter şunlardır:
- Klinik-Radyolojik Uyum: Akciğer grafisi/BT’de lenf nodu büyümesi ve granülom varlığı
- Doku Biyopsisi: Tutulan organdan alınan örnekte granülomatöz inflamasyon
- Diğer Hastalıkların Elenmesi: Tüberküloz, mantar enfeksiyonları ve lenfoma ayırıcı tanıda mutlaka dışlanmalı
Tedavi Yaklaşımları
Asemptomatik hastalarda tedavi gerekmez. Aktif vakalarda basamaklı tedavi uygulanır:
- 1. Basamak: Kortikosteroidler (Prednizon) – 6-24 ay süreyle kademeli doz azaltımı
- Steroid Dirençli Olgular: Metotreksat, azatioprin veya hidroksiklorokin
- Biyolojik Ajanlar: TNF-alfa inhibitörleri (Infliximab) şiddetli vakalarda kullanılır
- Akciğer Transplantasyonu: Son dönem akciğer fibrozisinde nadiren gerekir
Yaşam Tarzı Düzenlemeleri
- Solunum Egzersizleri: Pulmoner rehabilitasyon programları akciğer kapasitesini %20 artırır
- D Vitamini Takviyesi: Kalsiyum metabolizması bozukluğu olanlarda önerilir
- Güneş Koruyucu: Deri tutulumu olanlar SPF 50+ kullanmalı
- Düzenli Göz Muayenesi: Üveit gelişimini önlemek için 6 ayda bir kontrol
Prognoz ve İzlem
Hastaların %60’ında 3 yıl içinde spontan iyileşme görülür. Kötü prognoz işaretleri şunlardır:
- Akciğer fonksiyonlarında ilerleyici azalma
- Siroz benzeri karaciğer fibrozu
- Kalıcı nörolojik defisitler
- Hiperkalsemi (kanda yüksek kalsiyum)
Yıllık takipte akciğer fonksiyon testleri, göz muayenesi ve EKG şarttır. Steroid kullanan hastalarda kemik yoğunluğu ölçümü ihmal edilmemelidir.
Hamilelikte Sarkoidoz Yönetimi
Gebelikte hastalık aktivitesi genellikle azalır. Ancak akciğer fonksiyonu %50’nin altında olan gebelerde:
- Fetal büyüme kısıtlılığı riski 3 kat artar
- Doğum sonrası alevlenme olasılığı %40
- Emzirme döneminde metotreksat kesinlikle kullanılmamalı
Psikososyal Destek
Kronik yorgunluk yaşayan hastalar için bilişsel davranışçı terapi (CBT) etkilidir. Destek gruplarına katılım yaşam kalitesini belirgin şekilde yükseltir.
