Şarbon (Bacillus anthracis), otçul hayvanlardan insanlara bulaşan ciddi bir bakteriyel enfeksiyondur. Toprakta uzun yıllar canlı kalabilen bu bakteri, tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar için önemli bir sağlık riski oluşturur. İşte şarbonun tıbbi boyutları:
Şarbon Nedir?
Şarbon, Bacillus anthracis bakterisinin neden olduğu zoonotik bir hastalıktır. Üç ana formda görülür: deri (kutanöz), akciğer (solunum) ve bağırsak (gastrointestinal). Deri şarbonu en yaygın (%95) ve en az ölümcül form iken, solunum şarbonu tedavi edilmezse %90 mortaliteye sahiptir.
Bulaşma Yolları
- Deri Şarbonu: Enfekte hayvanların deri, yün veya etiyle direkt temas.
- Solunum Şarbonu: Bakteri sporlarının solunması (yün işleme, deri tabaklama).
- Gastrointestinal Şarbonu: Az pişmiş enfekte et tüketimi.
Belirtiler ve Klinik Tablo
- Deri Şarbonu: Kaşıntılı papül > siyah ülser (eskar) > lenf bezlerinde şişme.
- Solunum Şarbonu: Ateş, nefes darlığı, göğüs ağrısı, mediastinal genişleme.
- Gastrointestinal Şarbon: Kanlı kusma, şiddetli karın ağrısı, ishal.
Teşhis Yöntemleri
- Mikrobiyolojik Testler: Yara kültürü, balgam veya kan örneklerinde bakteri izolasyonu.
- Seroloji: ELISA ile antikor tespiti.
- Görüntüleme: Akciğer grafisinde mediastinal genişleme (solunum formu).
- PCR: Bakteri DNA’sının moleküler tanısı.
Tedavi Protokolleri
- Antibiyotik Tedavisi:
- Siprofloksasin (ilk tercih)
- Doksisiklin (penisilin alerjisinde)
- Penisilin G (duyarlı suşlarda)
- Destek Tedavisi: Solunum yetmezliğinde mekanik ventilasyon, şokta sıvı resüsitasyonu.
- Monoklonal Antikor: Raxibakumab (toksine bağlı komplikasyonlarda).
Korunma Stratejileri
- Mesleki Önlemler:
- Hayvancılıkla uğraşanlar eldiven/N95 maske kullanmalı.
- Enfekte hayvanlar yakılarak imha edilmeli.
- Aşı: Risk gruplarına (veterinerler, askerler) 5 doz şarbon aşısı.
- Gıda Güvenliği: Etler iyi pişirilmeli, şüpheli hayvan ürünleri tüketilmemeli.
Acil Müdahale Gerektiren Durumlar
- Deride siyah yara + ani solunum sıkıntısı
- 39°C’yi aşan ateşle birlikte şok bulguları
- Kanlı kusma veya dışkılama
Risk Grupları
- Çiftçiler, veterinerler, mezbaha çalışanları
- Laboratuvar personeli
- Biyoterörizme maruz kalma riski olan askerler
Türkiye’de Epidemiyoloji
Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde endemiktir. Son 5 yılda yıllık ortalama 150 vaka bildirilmiştir. Vakaların %85’i deri şarbonu şeklindedir.
