Plantar Fasiit

Plantar fasiit, ayak tabanında bulunan bağ dokunun zedelenerek iltihaplanması durumu olup, tedavisinde genellikle; dinlenme, buz tedavisi ve ağrı-şişlik giderici ilaçlar kullanılmaktadır.

Plantar Fasiit Nedir?

Ayak tabanımız normal hayatta ve sportif faaliyetlerde sıklıkla deforme olmaya müsaittir. Günlük yapılan işler ve aktiviteler ayak tabanını zorlayabilmektedir.

Latincede ayak tabanına ait olan durumlarda ‘’plantar’’ kelimesi kullanılır. Fasya kelimesi ise organları bir arada tutan ve onları bant gibi saran yapıya denir. Plantar fasya ayağın tabanında bulunan bir oluşumdur ve insan vücudundaki en sağlam bağ dokudur. Bunun sebebi ise insanın yaratılış gereği insanın ayaklarına fazla iş düşmesidir. Sürekli olarak vücudun yükü bu bağ dokuya biner.

Bu fasyanın herhangi bir şekilde deforme olup zedelendikten sonra iltihaplanmasına plantar fasiit veya plantar fasciitis denmektedir. İnsanlarda topuk ağrısının en yaygın sebeplerinden biridir. Plantar fasiite bağlı olarak topuk ağrısı genellikle sabah uyandıktan sonra ilk atılan adımlarda kendini hissettirir. Bu ağrı kişinin hareketine devam ettiği 5 ila 10 dakika sonrasında azalır.

Bu iltihabi reaksiyon genellikle topuğa yakın olan kısımda meydana gelir. Bu topuğa yakın bölgedeki fasyanın mikro hasarı iltihabi süreci başlatmak için yeterlidir. Bu hasarın başlaması günlük bir aktiviteye, bir spor aktivitesine veya bir yaralanmaya bağlı gerçekleşebilir.

Bu hastalığın gerçekten bir iltihabi reaksiyon mu yoksa bir dejenerasyona bağlı olarak gerçekleşen süreç mi olduğu hala tartışılmaktadır. Bu sebeple bazı kişiler bu hastalığın tam bir iltihabi süreç içermediği için hastalığın adına plantar fasiyöz demektedirler.

Plantar fasiit tek başına ortaya çıkabilir veya altta yatan başka hastalıklarla ilişkili olabilir. Plantar fasiit, iltihabı azaltan ve yeniden yaralanmayı önleyen tedbirlerle tedavi edilir.

Plantar fasiit, genellikle Baxter'in topuktaki sinir sıkışması adı verilen hastalıkla karıştırılır. Bu hastalığın risk faktörlerinden biri de plantar fasiittir. O sebeple doktorlar tarafından araştırılır. Bununla birlikte topuk dikeni de plantar fasiit ile sıklıkla karıştırılabilir.

Plantar fasiit ile topuk dikeni aynı hastalık değildir. Ancak plantar fasiit görülen kişilerde topuk dikeni bulunabilir.

Bir yıldan fazla tedavi edilmemiş olan plantar fasiitler kronik plantar fasiit adını almaktadır.

Plantar fasiit hastalığı koşu sporlar ile uğraşan kişilerde daha sık görülür. Fazla kilolu kişiler ve topuğunda yetersiz sünger bulunan ayakkabı giyenlerin de plantar fasiit riski artabilir.

Plantar Fasiit Belirtileri Nelerdir?

Plantar fasiit hastalığına sahip kişilerde genelde şikayetler ayağın topuğunda görülür.

Bu şikayetler:

  • Ayağın alt kısmında ve  topuğa yakın bölgelerde şiddetli bir ağrı hissi vardır.
  • Sabah yataktan kalktıktan sonra veya uzun bir araba yolculuğundan sonra olduğu gibi uzun bir dinlenme süresinden sonra ilk birkaç adımda ağrı hasta tarafından tarif edilir. Kişi birkaç dakika yürüdükten sonra topuk ve ayak ağrısının azaldığını söyler. Genellikle bu hastalık sadece bir ayağı etkilemektedir, ancak her iki ayağı da etkilenen kişiler vardır. Bu kişiden kişiye değişir.
  • Plantar fasiitten kaynaklanan ağrı zamanla ve yavaş yavaş gelişir. Kişi ağrı şikayetinden bulunurken birkaç ay veya birkaç yıl gibi zaman dilimlerinden bahseder.
  • Topuk ağrısının hissiyatı hasta tarafından bıçak saplanmış tarzda keskin ve ani başlangıçlı olarak tarif edilebilir. Bu ağrının niteliği kişiden kişiye göre değişebilir.
  • Bu hastalığa sahip bazı kişiler ayağının alt kısmında topuktan ayak parmaklarına doğru uzanan bir yanma tarif ederler.
  • Hastalar genellikle topuğunun sertleştiğinden şikayetçidir. Hatta topuk sertliğinden dolayı merdiven çıkmada zorluk çeker.
  • Uzun süreli aktiviteden sonra, artan tahriş veya iltihaplanma nedeniyle ağrı alevlenebilir. Bununla birlikte plantar fasiitli insanlar aktivite sırasında genellikle ağrı hissetmezler, ağrı sadece aktivite bittikten sonra dinlenmeye geçildiğinde hissedilir.

Plantar Fasiit Nedenleri Nelerdir?

Plantar fasiit topuktan ayak parmaklarına kadar uzanan plantar fasya adı verilen sağlam ve kalın dokunun herhangi bir sebepten dolu deforme olması ve ardından iltihabi reaksiyonun gerçekleşmesini içeren hastalık tablosudur.

Bu iltihabi reaksiyonların başlamasına sebebiyet verecek deformitenin risk faktörleri aşağıdaki gibi olabilir.

Bu faktörler:

  • Yaş: Bu hastalık genellikle ileri yaşlarda görülür. en çok 40 ve 60 yaşları arasında hastalık vakaları bildirilmektedir.
  • Belirli sportif faaliyetler: Topuğa ve plantar fasyaya çok fazla stres uygulayan aktiviteleri yapan kişiler plantar fasiit için risk altındadır. Bu sportif faaliyetler: Uzun mesafeli koşular, futbol, basketbol ve voleybol olabilir.
  • Ayak mekaniği: Düz ayaklar, yüksek kemer veya hatta anormal bir yürüyüş şekli, ayakta durduğunuzda ağırlığın dağılma şeklini etkileyebilir ve plantar fasyaya ek stres uygulayabilir. Buna bağlı olarak plantar fasiit gelişebilir.
  • Obezite: Kişinin normalden fazla kiloda olması plantar fasyanın üzerinde ekstra basınç oluşturur. Bu ekstra stres ise plantar fasiit gelişimi için davetiye çıkarır.
  • Bazı meslek grupları: Öğretmenler bazı işçiler ve çalışma saatlerinin çoğunu sert yüzeylerde yürürken veya ayakta dururken geçiren diğer meslek grupları plantar fasyanın zedelenmesine bağlı olarak plantar fasiit gelişimi için risk altındadır.
  • Aşil tendonları ve topuk bağları esnek olmayan kişiler plantar fasiit gelişimi için anatomik olarak risk altındadır.
  • Genellikle yüksek topuklu ayakkabılar giyen kişiler plantar fasiit oluşumu için yüksek riskli olan grupta bulunur.
  • İnce tabanlı yıpranmış ayakkabı giyen kişiler de topuk ve plantar fasiit zedelenmesine bağlı olarak risk altındadır.

Plantar Fasiit Teşhisi

Plantar fasiit hastalığını teşhis etmek için ortopedi ve travmatoloji uzmanın hastanın tıbbi öyküsünü dinler. Bu öyküyü dinlerken hastanın ağrısının niteliğini, şiddetini ve hangi durumlarda arttığını sorar.

Bu sorular plantar fasiit hastalığının var olup olmadığı hakkında doktora bilgi verebilir. Bu soruların bir amacı da bazı ayak ağrıları da plantar fasiit hastalığında olduğu gibi hissedilmesidir.

Doktor fizik muayene sırasında aşağıdaki durumlar değerlendirilir:

  • Doktor ayağın yere basarken ve havadayken ağrı durumunun değişip değişmediğini sorgular.
  • Ayak üzerinde ve ayağın altında meydana gelen şişlik, kızarıklık ve şekil bozukluklarını muayene eder.
  • Doktor  ayak ve bacak kaslarının  gücünü ve refleksini kontrol edecek muayene yöntemleri yapar.

Doktor ayakta kemikte olabilecek çatlak ve kırıklar sebebiyle aşağıdaki görüntüleme tekniklerine başvurabilir.

X-ray röntgen görüntüleme: Kemiklere ışın gönderilerek yapılan bu görüntüleme tekniğinde topuk ve ayağın tamamındaki kemiklerin görüntüsü alınabilir.

Manyetik Rezonans İnceleme (MRI): Bu görüntüleme yöntemleri manyetizmanın vücuda yansıtılıp vücudun içinin görüntülenmesini içerir. Bu yöntemle de kemikteki kırık, çıkık veya çatlak gibi durumlar görülebilir.

Doktorlar genellikle tıbbi öykü, fizik muayene ve x-ray röntgen görüntüleme ile rahatça plantar fasiit tanısını koyabilmektedir.

Plantar Fasiit Tedavisi

Plantar fasiit tedavisi genellik dinlenme, buz tedavisi ve steroid olmayan anti iltihabi ilaçları kullanmak gibi yöntemler ile başlanır. Bunlar ağrıyı geçirtmezse veya hafifletmezse, diğer yöntemler denenebilmektedir.

Dinlenme Tedavisi

Birçok hastalıkta olduğu gibi plantar fasiit hastalığında da dinlenmek iyi bir iyileşme süreci için çok önemlidir. Ayağın altındaki plantar fasyada deformiteler sonucu oluşan ve sportif aktiviteler gibi durumlarda artan  ağrının geçmesi ve fasyanın kendini onarabilmesi için doktor öncelikle tedavi planlamasında dinlenmenin öneminden bahseder.

Buz Tedavisi

Doktor ağrı ve şişliğin azaltılması için buz kompresyon tedavilerini önerebilir. Bu tedavi çok basittir ve hasta tarafından uygulanabilir. Uygun bir buz poşetinin içine buz yerleştirilir ve ayağın tabanında şişlik ve ağrı olan yerin üzerine düzenli olarak her gün günde 3 veya 4 kez 20 ila 40 dakika arasında koyulur.

Steroid Olmayan Anti İltihabik İlaçlar

Vücuttaki iltihabi reaksiyona bağlı olarak gelişen ağrı ve şişlik için bu ilaçlar kullanılabilir.

Ağrı kesiciler olarak da bilinen bu ilaçlar hafif ağrıları geçirmek için etkilidir.

Gece Atelleri

Fizyoterapist veya doktor uyurken bacağın baldırını ve ayağın topuğunu kavrayacak şekilde takılan gece atellerini önerebilir.

Bu ateller ayak tabanını ve aşil tendonunu germeye yardımcı olur. Bu da kişinin şikayetlerini azaltmaya yardımcı olur.

Ortez

Doktor, ayaklarınıza daha eşit bir şekilde basınç dağıtmaya yardımcı olmak için hazır veya özel olarak üretilmiş ortez adı verilen kemer ve plastik destekleri kullanmanızı isteyebilir.

Yukarıdaki tedaviler işe yaramadığı zaman aşağıdaki bir ileri derece olan ve doktor tarafından yapılması gereken tedavilere geçilir.

Kortikosteroidler

Steroid olmayan anti iltihabi araçlar şiddetli topuk ve ayak tabanı ağrılarını geçirmeyebilir.

Bu sebeple ayağın tabanına bir enjektör aracılığıyla kortikostreoidler enjekte edilebilir.

Fizik Tedavi

Plantar fasiit tedavisinin önemli bir parçasıdır. Plantar fasya ve aşil tendonlarını germeye yardımcı olabilir. Bu esneme ağrı şikayetlerini azaltabilir. Bir fizyoterapist, alt bacak kaslarınızı güçlendirmek için plantar fasiit egzersizleri hastaya öğretebilir.

Kişinin yürüyüşünü  plantar fasyanın üzerine gelecek ağırlığı azaltmaya yönelik değiştirmesini isteyebilir.

Trombosit Açısından Zengin Plazma

Bu tedavi yöntemi yeni yeni yaygınlaşan ve kişiden alınan kanın filtre edilerek trombositler açısından konsantre edilerek geri hastaya verilmesini içerir. Bu trombosit açısından zengin olan plazma bir enjektör yardımıyla kişinin ayak tabanına ve topuğunda bulunan plantar fasyanın içerisine yapılır. Etkili olduğuna dair vakalar bildirilmiştir.

Ekstrakorporeal Şok Dalga Tedavisi

Yukarıdaki yöntemler ve ilaç tedavileri sonrasında eğer ağrı hala devam ediyorsa doktor tarafından ekstrakorporeal şok dalga tedavisi önerebilir. Bu terapide, ses dalgaları plantar fasyanın bağ dokusu içinde iyileşmeyi teşvik etmek için topuğa bir cihaz ile yollanır.

Bu tedavinin bazı yan etkileri vardır ve bu yan etkiler şöyle olabilir: Ayak topuğu ve tabanında tahribe bağlı çürük alanlar, ayakta şişme, ağrı ve uyuşma.

Bu tedavi kanıtlanmış bir yöntem değildir. Ancak bazı doktorlar önerebilir.

Cerrahi Tedavi

Plantar fasiit gelişen kişilerde hiçbir tedavi yöntemine cevap alınamıyorsa cerrahi tedavi doktor tarafından planlanabilir.

Çok şiddetli ağrısı olan kişilerde bu cerrahi tedaviler önerilir.

Plantar Fasiit Tedavi Edilmezse

Plantar fasiit hastalığına sahip kişiler tedavi edilmediğinde bazı kalıcı komplikasyonlar ile karşılaşabilir.

Bu sorunlar;

  • Kronik topuk ve ayak tabanı ağrısı gelişebilir. Kişide ağrı kesiciler veya dinlenme ile geçmeyen uzun yıllar süren topuk ağrıları gelişebilir.
  • Plantar fasiit ayak altında veya topukta kalıcı bir yara izi dokusuna neden olabilir.
  • Sürekli hissedilen ağrıya  bağlı olarak kişinin yürüme şeklinde kalıcı bir değişikliğe neden olabilir. Bu da kişinin kalçasında, dizlerinde ve ayak bileklerinde başka hastalıklara yol açabilir.
  • Ayağın altında bulunan plantar fasyanın deforme olan dokusunun uzun süre tedavi edilmemesi ve daha da ilerlemesine bağlı olarak nadiren de olsa bu fasya yırtılabilir. Bu da çok şiddetli ağrılara yol açar. Cerrahi yapılmalıdır.

Plantar Fasiite Ne İyi Gelir?

Aşağıdaki yöntemler ve gıdalar plantar fasiitine bağlı olarak gelişen ayak ve topuk ağrısına iyi gelebilir. Bu yöntemlerin bazılarının etkisi kanıtlanmıştır.

Bu yöntemler ve gıdalar:

  • Kişinin sağlıklı bir kiloda olması, kilosunu koruması ve kilo almaması plantar fasiit hastalığı için şarttır. Hatta kilo vermek ayak tabanındaki basıncı azaltacağı için plantar fasyaya binen yükü azaltır. Bu sebepten dolayı kişinin günlük aldığı kalorinin hesabını yapması istenir. Aldığı kaloriden fazlasını veya ona eşit kaloriyi harcaması istenir.
  • Plantar fasiit gelişmiş kişilerin ayakkabı seçimi çok önemlidir. Uygun ayakkabıyı giymek kişinin ağrılarının artmasını engelleyebilir. Bu sebeple ayak topuğunu destekleyen ayakkabıların seçilmesi kişi için iyi olacaktır. Topuğu yüksek olmayan, tabanı kalın olan ve ekstra yastıklı taban içeren ayakkabılar önerilir.
  • Buz tedavisi ağrılı bölgeye uygulanabilir. Bu yöntemde buzun iltihabi dokuda oluşturacağı soğuk etki ile ağrı azalabilir.
  • Evde yapılabilecek basit egzersizler aşil tendonu ve baldır kaslarını gerebilir. Bu sayede kişinin ayak tabanı ağrısı azalabilir.
  • Ayağa zeytinyağı sürmek sertleşmiş topuk tabanını yumuşatabilir. Ağrı şikayetlerine iyi gelebilir.

Plantar Fasiite Ne İyi Gelmez?

Aşağıdaki durumlarda kişinin plantar fasiit hastalığına bağlı olarak yaşadığı şikayetler artabilir.

Bu durumlar:

  • Ekstra ağırlık taşımak plantar fasya üzerinde ekstra basınca sebep olabilir. Bu sebeple plantar fasiite hastalığı olan kişilerin fazla poşet taşımamaları ve ağır kaldırmamaları önerilir.
  • Ev içinde veya herhangi bir yerde  plantar fasiit hastalığına sahip kişilerin çıplak ayakla yürümemesi tavsiye edilir. Özel yapılmış terlikler veya ayakkabılar kişi ev içinde olsa dahi giyilmesi tavsiye edilir.
  • Aşınmış ayakkabıları giymemeye özen gösterin. Ayakkabılar belli bir süre kullanıldıktan sonra tabanı incelebilir. Ayakkabının şekli bozulabilir. Ayakkabı yastıkları da incelebilir. Bu sebeplerden dolayı ayakkabıları yıllık olarak değiştirmek iyi olabilir.
  • Bazı sportif faaliyetler plantar fasiit hastalarında kişinin şikayetlerini arttırabilir. Bu spor dallarından uzak durmak kişi için önemlidir. Koşma içeren sporlardan uzaklaşıp yüzme veya bisiklete binme gibi ayak tabanını daha az zorlayacak sporlar tercih edilmelidir.

Plantar Fasiit İlaçları

Plantar fasiite bağlı olarak hastaların ayağında ve ayak topuğunda meydana gelen ağrı şikayetlerini azaltmak için kullanılabilir.

Steroid Olmayan Anti İltihabik İlaçlar

Bu ilaçlar ağrı kesiciler olarak bilinir ve birçok kişi tarafından doktora danışılmadan kullanılır. Bu yanlıştır. Steroid olmayan anti iltihabi ilaçları doktor reçetelendirmesi ile kullanmak kişinin ağrılarını azaltmak için faydalı olabilir.

Ayak ve ayak topuğunda hafif ağrılar hisseden kişilerde iltihabi reaksiyonlara bağlı olarak gelişen iltihabi proteinleri azaltarak etki ederler.

Bu ilaçlar:

  • İbuprofen
  • Asetaminofen
  • Naproksen sodyum
  • Asetilsalsilik asit olabilir.

Olası yan etkileri: Midede hazımsızlık, mide yüzeyini tahriş etme, böbrek fonksiyonlarını azaltma, deride kızarıklıklar.

Kortikostreoidler

Bu ilaçlar steroid olmayan anti iltihabi ilaçlara göre iltihabi reaksiyonları daha iyi bastırır. Bu ilaç doktor tarafından bir iğne içerisinden ağrı olan ayak topuğu bölgesi ve çevresine enjekte edilir.

Bu ilaç güçlü bir ilaçtır ve tendonları kasları hatta kemikleri etkileyebilme özelliği vardır. Bu sebeple sadece doktor tarafından yılda 3 veya 4 kez yapılabilir. Bu enjeksiyonu takiben steroidin dokuya girebilmesi için acısız bir elektrik akımı kişinin topuğuna uygulanabilir.

Bu ilaçlar:

  • Prednizon
  • Prednizolon
  • Deksametazon
  • Betametazon

Olası yan etkileri: Glokom (göz tansiyonu), yüksek tansiyon, deride kızarıklıklar.

Plantar Fasiit Ameliyatı

Plantar fasiit tedavisinde cerrahi plantar fasyanın yırtılması dışında ilk seçenek değildir.

Genellikle diğer tedavi yöntemleriyle plantar fasiit hastalığını geriletmek ilk seçenek olarak uygulanır. Ancak 1 sene boyunca diğer tedavi yöntemleri kişinin şikayetlerini azaltmadığı zaman cerrahi doktor tarafından düşünülebilir.

Gastroknemius Resesyon Cerrahisi

Bu gastroknemius adı verilen baldır kaslarının cerrahi olarak ayak topuğuna kadar uzatılmasıdır. Bu baldır kaslarının sıkı ve gergin olmaması plantar fasyayı da etkiler. Baldır kasının gerginliğine bağlı olarak plantar fasyada oluşan gerginlik plantar fasiit hastalarında ağrı ve deformiteyi etkiler.

Bu sebeple 1 sene boyunca egzersizler ve ateller yardımıyla baldır kaslarını esnetememiş kişilerde bu cerrahi işlem yapılabilir.

Bu cerrahi işlem küçük bir kesi ve bu keşiden geçebilecek ucunda kamera içeren bir alet olan endoskop ile yapılır.

Doktorunuz ihtiyaçlarınızı en iyi karşılayan prosedürü tartışacaktır.

Bu ameliyata bağlı olarak kişide bazı sorunlar oluşabilir. Bu ameliyat komplikasyonları arasında ayak ve bacakta bulunan sinirlerin hasarları olabilir.

Plantar Fasya Kesimi

Ayak bileğinin hareketinin ağrılı oluşu ve sürekli olarak azalmayan topuk ağrınız varsa ve doktor 1 sene gibi diğer tedavi yöntemlerini denedikten sonra bu cerrahi yöntemine başvurulabilir.

Bu yöntemde plantar fasyada kısmi bir kesik veya kesikler yapılarak plantar fasyanın gerginliğinin azaltılması hedeflenir. Bu tedavi yöntemi de küçük bir kesi aracılığıyla bir endoskop yardımıyla yapılabilir.

Hamilelikte Plantar Fasiit

Hamilelerde plantar fasiit nadiren de olsa görülebilir. Bu hastalığın hamilelerde oluşmasının temel sebebi olarak artan fazla kilo artışı olduğu düşünülmektedir. Hamileliğe bağlı olarak fazla kilo alan gebelerde görülmektedir.

Belli bir kiloya sahip kişilerin gebe oldukları zaman ani bir kilo artışına bağlı olarak  bu gebelerde plantar fasyanın gerginliği artar. Bunun sebebi ise plantar fasyaya binen ekstra yük ve basınçtır.

Hamilelerde de teşhis fizik muayene ile yapılmaktadır. Doktorlar x-ray röntgen görüntülemeden kaçınırlar. Ama gerek görülürse çekilmesinde bir tehlike yoktur.

Tedavide genelde ağrı kesiciler kullanılır. Gebe kişilere dinlenme önerilir. Bu durum gebelik sonrasında kişinin aldığı kiloları kaybetmesiyle gerilemektedir.

Çocuklarda Plantar Fasiit

Çok nadiren de olsa çocuklarda da plantar fasiit hastalığı meydana gelebilmektedir. Çocuklarda bu durum yetişkinlerde olduğu gibi topuk ağrısı ve ayak tabanı ağrısı olarak kendini gösterir.

Çocuklarda genellikle bir sportif faaliyet sonucunda meydana gelen ayak yaralanmaları sonrasında görüldüğü bildirilmiştir.

Teşhis fizik muayene ve x-ray röntgen görüntüleme yöntemleriyle yapılabilir.

Çocuklarda tedavi ağrı kesiciler ve istirahat önerisiyle yapılır. Genelde bir komplikasyon oluşmadan iyileşir.

Plantar Fasiit için Hangi Doktora Gidilir?

Aşağıdaki plantar fasiit hastalığında görülen ve durumun ciddi olduğuna işaret eden belirtileriniz varsa bir Ortopedi ve Travmatoloji uzmanına gitmeniz gereklidir.

Doktor eğer gerek görürse bir Fizyoterapi ve Rehabilitasyon uzmanı ile görüşmenizi isteyebilir. Plantar fasiit olguları ilerlemeden doktor ile görüşmek komplikasyonların görülmesini engellemek için önemlidir.

Bu belirtiler:

  • Sabah uykudan uyanıldığında veya bir yerde uzun süre oturduktan sonra ayağa ilk kalkındığında topukta ve ayak tabanında şiddetli, bıçak saplanmışçasına bir ağrı hissediliyorsa
  • Kişi son zamanlarında önceye göre topuğunun sertleştiğini fark etmişse ve buna topuk ağrısı da eşlik ediyorsa
  • Mevcut olan ayak ağrısı sportif faaliyetler ve uzun yürüyüşler sonucu daha da alevlenen bir ağrıya dönüşüyorsa mutlaka bir uzmanın görmesi gereklidir.
Makaleyi faydalı buldun mu?
11
0
Makeleyi Paylaşın