Pelteklik (kekemelik), konuşma akışının tekrarlar, uzatmalar veya bloklarla kesintiye uğradığı bir iletişim bozukluğudur. Genellikle çocukluk döneminde başlayan bu durum, yetişkinlikte de devam edebilir. Pelteklik yalnızca konuşma ritmini etkilemekle kalmaz, aynı zamanda sosyal kaygı ve özgüven sorunlarına da yol açabilir.
Pelteklik Türleri ve Belirtileri
Pelteklik genellikle gelişimsel ve edinsel olarak iki ana gruba ayrılır. Gelişimsel pelteklik, 2-5 yaş arası çocuklarda dil becerilerinin hızla geliştiği dönemde ortaya çıkar. Edinsel pelteklik ise travma, inme veya nörolojik hastalıklar sonrası görülür. Belirtiler arasında hecelerin tekrarı ("ma-ma-ma-masa"), seslerin uzatılması ("ssssu") ve konuşma sırasında ani sessiz bloklar yer alır. Bu belirtilere göz kırpma, yüz tikleri veya ayak vurma gibi fiziksel hareketler eşlik edebilir.
Pelteklik Nedenleri ve Risk Faktörleri
Peltekliğin kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik, nörolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülür. Ailede kekemelik öyküsü riski 3 kat artırır. Beyin görüntüleme çalışmaları, peltekliği olan bireylerde konuşmadan sorumlu beyin bölgelerinin (Broca alanı) farklı aktivite gösterdiğini ortaya koymuştur. Stresli aile ortamı, mükemmeliyetçi ebeveyn tutumları veya ani korku yaşantıları semptomları tetikleyebilir. Erkek çocuklarda kızlara göre 4 kat daha sık görülür.
Tanı Süreci ve Değerlendirme
Tanı için konuşma-dil patoloğu tarafından kapsamlı bir değerlendirme yapılır. Bu değerlendirmede konuşma akıcılığı testleri (SSI-4), kekemelik şiddeti ölçekleri ve aile öyküsü analizi kullanılır. Çocuklarda semptomların 6 aydan uzun sürmesi, yetişkinlerde ise ani başlangıç durumlarında nörolojik muayene ve MRI gibi görüntüleme yöntemleri gerekebilir. Ayırıcı tanıda artikülasyon bozuklukları, klonik kekemelik ve spastik disfoni dikkate alınır.
Tedavi Yaklaşımları ve Terapi Yöntemleri
Tedavi bireyselleştirilmiş olup yaş ve semptom şiddetine göre planlanır. Okul öncesi çocuklarda Lidcombe Programı gibi davranışçı terapiler %80’e varan başarı sağlar. Bu program ebeveynlerin çocuğun akıcı konuşmalarını ödüllendirmesini temel alır. Yetişkinlerde ise akıcılık şekillendirme (konuşma hızını düşürme, nefes kontrolü) ve kekemelik modifikasyonu (blokları yönetme) teknikleri uygulanır. Nörofeedback ve DAF (Gecikmeli İşitsel Geri Bildirim) cihazları bazı hastalarda destekleyici rol oynar.
Aileler ve Hastalar İçin Pratik Öneriler
Konuşurken göz teması kurmak, cümleleri tamamlamamak ve sabırla dinlemek peltekliği olan bireylere en büyük desteği sağlar. Günlük 10 dakikalık ritmik okuma pratikleri, şarkı söyleme gibi aktiviteler akıcılığı artırır. Stres yönetimi için nefes egzersizleri ve progresif kas gevşetme teknikleri önerilir. Okul çağındaki çocuklar için öğretmenlerle işbirliği yaparak sözlü sunumlarda alternatif yöntemler geliştirilebilir.
Pelteklikte Yenilikçi Araştırmalar
Son dönemde beyin-bilgisayar arayüzleri (BCI) ve transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS) gibi yöntemler üzerinde çalışmalar yoğunlaşmıştır. Dopamin regülasyonunu hedef alan ilaç tedavileri (risperidon) şiddetli vakalarda terapiye destek olabilir. Gen terapisi araştırmaları ise GNPTAB gen mutasyonu taşıyan bireyler üzerinde umut vaat etmektedir.
Ne Zaman Uzmana Başvurulmalı?
Çocuklarda 6 aydan uzun süren kekemelik, konuşmaktan kaçınma davranışları veya sosyal geri çekilme durumunda konuşma terapistine başvurulmalıdır. Yetişkinlerde ani başlangıçlı pelteklik nörolojik değerlendirme gerektirir. Dil ve konuşma terapistleri, çocuk psikiyatristleri ve nörologlar tedavi ekibini oluşturan ana disiplinlerdir.
