Pankreas iltihabı (pankreatit), pankreasın sindirim enzimlerinin erken aktivasyonu sonucu kendi kendini sindirmeye başlamasıyla oluşan ciddi bir inflamasyondur. Akut ve kronik formları olan bu durum, zamanında müdahale edilmezse hayati riske yol açabilir.
Pankreas İltihabı Türleri
Akut pankreatit aniden başlar ve genellikle birkaç gün sürer. Kronik pankreatit ise uzun süreli inflamasyon sonucu pankreas dokusunda kalıcı hasar oluşmasıdır. Alkol kullanımı kronik pankreatitin en yaygın nedenidir ve yıllar içinde yavaş ilerler.
Belirtiler ve İşaretler
- Şiddetli karın ağrısı (üst karın bölgesinde bıçak saplanır gibi)
- Bulantı ve kusma (özellikle yemek sonrası artan)
- Ateş ve nabız yükselmesi
- Karında hassasiyet ve şişkinlik
- Yağlı, kötü kokulu dışkı (kronik formda)
- İstem dışı kilo kaybı
Ana Nedenler ve Risk Faktörleri
- Safra taşları (akut vakaların %40’ından sorumlu)
- Kronik alkol tüketimi
- Yüksek trigliserid seviyeleri (500 mg/dL üzeri)
- Bazı ilaçlar (özellikle diüretikler ve östrojenler)
- Genetik yatkınlık (herediter pankreatit)
- Travmatik karın yaralanmaları
Teşhis Yöntemleri
Tanıda kan testleri (amilaz, lipaz), görüntüleme teknikleri ve bazen endoskopik yöntemler kullanılır:
- Kan Testleri: Amilaz ve lipaz enzimlerinde 3 kat artış tanı koydurucudur.
- Bilgisayarlı Tomografi (BT): Pankreas dokusundaki hasarı ve komplikasyonları gösterir.
- MRCP: Safra yolları ve pankreas kanalını detaylı incelemek için kullanılır.
- Endoskopik Ultrason: Kronik vakalarda doku hasarını değerlendirir.
Tedavi Yaklaşımları
Akut Pankreatit Tedavisi:
- Hastaneye yatış ve açlık (oral beslenmenin kesilmesi)
- Damar yoluyla sıvı ve elektrolit desteği
- Ağrı kontrolü için opioid olmayan analjezikler
- Enfeksiyon varlığında antibiyotikler
- Safra taşına bağlı vakalarda ERCP ile taş alımı
Kronik Pankreatit Tedavisi:
- Pankreas enzim takviyeleri (yemeklerle birlikte)
- Ağrı yönetimi için nörolitik blokaj
- Darlık gelişen vakalarda stent uygulaması
- İleri evrede pankreas rezeksiyonu
Beslenme ve Yaşam Tarzı Önerileri
- Alkolden tamamen uzak durma
- Düşük yağlı diyet (günlük <50g yağ)
- Az az ve sık sık beslenme (5-6 öğün)
- Antioksidan açısından zengin besinler (koyu yeşil sebzeler, kırmızı meyveler)
- E vitamini, C vitamini ve selenyum takviyeleri
Komplikasyonlar ve Uyarı İşaretleri
- Pankreas psödokisti (yalancı kist) gelişimi
- Enfeksiyonlu pankreas nekrozu
- Diyabet gelişimi (insülin üretiminin bozulması)
- Solunum yetmezliği ve böbrek hasarı
- Şiddetli karın ağrısı, ateş ve kusma durumunda acil servise başvurulmalıdır.
Önleme Stratejileri
- Safra taşı riskini azaltmak için düzenli egzersiz
- Trigliserid seviyelerini kontrol altına alma
- Sigara kullanımının bırakılması
- Alkol tüketiminin sınırlandırılması (kronik pankreatitte tam kesilmesi)
Pankreatit tedavisinde gastroenteroloji uzmanı takibi hayati önem taşır. Tedavi sürecinde beslenme danışmanlığı ve ağrı yönetimi multidisipliner yaklaşım gerektirir.
