Pan hastalığı (Pancytopenia), kemik iliğinin yeterli kan hücresi üretememesi sonucu kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositlerde ciddi düşüşle karakterize nadir bir hematolojik durumdur. Bu hastalık, vücudun oksijen taşıma kapasitesini, enfeksiyonlarla savaşma yeteneğini ve kan pıhtılaşma mekanizmasını aynı anda bozar.
Pan Hastalığının Temel Nedenleri
Pan hastalığı genellikle kemik iliğini etkileyen altta yatan faktörlerle ilişkilidir. Otoimmün bozukluklar (vücudun kendi kemik iliği hücrelerine saldırması), kemoterapi veya radyasyon tedavileri, ağır metal zehirlenmeleri (arsenik, benzen), viral enfeksiyonlar (Epstein-Barr, HIV) ve genetik bozukluklar (Fanconi anemisi) en yaygın tetikleyicilerdir. Nadiren bazı ilaçlar (kloramfenikol) da bu tabloya yol açabilir.
Belirtiler ve Klinik Bulgular
- Anemi Belirtileri: Halsizlik, nefes darlığı, soluk cilt ve çarpıntı
- Lökopeni Belirtileri: Tekrarlayan enfeksiyonlar, yüksek ateş, ağız içi yaralar
- Trombositopeni Belirtileri: Ciltte morluklar (peteşi), diş eti kanamaları, burun kanamaları
- Sistemik Bulgular: Nedensiz kilo kaybı, kemik ağrıları ve uzun süren halsizlik
Tanı Yöntemleri
Tanı süreci üç aşamalıdır:
- Tam Kan Sayımı (Hemogram): Hemoglobin <8 g/dL, lökosit <2000/μL, trombosit <50.000/μL
- Kemik İliği Aspirasyonu: Hücre üretiminin durduğunu gösteren "hiposellüler" yapı
- Ek Testler: Vitamin B12/folat düzeyleri, viral serolojiler ve genetik analizler
Tedavi Protokolleri
Tedavi altta yatan nedene ve şiddete göre planlanır:
- İmmünsupresif Tedavi: ATG (Anti-timosit globulin) + siklosporin kombinasyonu
- Kemik İliği Nakli: HLA uyumlu donör varlığında kök hücre transplantasyonu
- Destek Tedavileri: Kan transfüzyonları, enfeksiyon profilaksisi (antibiyotikler), büyüme faktörleri
- Neden-Spesifik Tedaviler: Toksik maruziyette şelasyon tedavisi, otoimmün vakalarda kortikosteroidler
Komplikasyonlar ve Risk Yönetimi
Tedavi edilmeyen vakalarda:
- Sepsis veya kontrol edilemeyen enfeksiyonlar
- Hayatı tehdit eden kanamalar (GIS kanaması, beyin kanaması)
- Demir birikimi nedeniyle organ yetmezlikleri
Düzenli kontrollerle hemoglobin, ferritin ve karaciğer enzimleri takibi zorunludur.
Yaşam Tarzı Önerileri
- Enfeksiyondan korunmak için el hijyeni ve kalabalık ortamlardan kaçınma
- Travma riskini azaltmak için temas sporlarından uzak durma
- Beslenmede demirden zengin gıdalar (kırmızı et, pekmez) ve C vitamini içeren besinler
Prognoz ve İyileşme Süreci
Erken tanı alan genç hastalarda kemik iliği nakli ile tam iyileşme oranı %70-80’dir. İmmünsupresif tedaviye yanıt oranı %40-50 arasındadır. Yaşlı hastalar veya komorbiditesi olanlarda prognoz daha kötüdür.
Ne Zaman Acil Müdahale Gerekir?
- 38.5°C’yi aşan dirençli ateş
- Bilinç bulanıklığı eşlik eden şiddetli baş ağrısı
- Durdurulamayan kanamalar
Bu durumlarda hematoloji kliniğine başvurulmalıdır.
