Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), tekrarlayan istenmeyen düşünceler (obsesyonlar) ve ritüelleşmiş davranışlarla (kompulsiyonlar) karakterize kronik bir ruh sağlığı durumudur. Kişiler, takıntılı düşüncelerin yarattığı kaygıyı geçici olarak azaltmak için zorlantılı eylemlere başvurur. Bu döngü, günlük yaşamı önemli ölçüde kısıtlar.

OKB’nin Temel Belirtileri

• Obsesyonlar: Zihni sürekli meşgul eden, kontrol edilemeyen ve yoğun sıkıntı yaratan düşünceler.
  Örnekler: Mikrop bulaşma korkusu, hata yapma endişesi, dini içerikli takıntılar, simetri takıntıları.
• Kompulsiyonlar: Kaygıyı azaltmak için yinelenen davranışlar veya zihinsel ritüeller.
  Örnekler: Aşırı el yıkama, kontrol etme (kapı/kilit), sayma, düzenleme, sessizce dua etme.

OKB Türleri ve Yaygın Görünümleri

1. Bulaşma Takıntıları: Kir/mikrop korkusuyla aşırı temizlik veya kaçınma davranışları.
2. Kontrol OKB’si: Ocağı kapattığından emin olamama nedeniyle saatlerce kontrol etme.
3. Simetri/Düzen Takıntıları: Nesneleri belirli sıraya dizme ihtiyacı.
4. Zarar Verme Korkusu: Sevdiklerine istemeden zarar vereceğine dair saplantılar.

Nedenleri ve Risk Faktörleri

• Biyolojik Etkenler: Beyindeki serotonin dengesizliği, bazal ganglion işlev bozuklukları.
• Genetik: Birinci derece akrabalarda OKB varlığı riski 2-5 kat artırır.
• Çevresel Tetikleyiciler: Travmatik olaylar, kronik stres, çocukluk dönemi enfeksiyonları (PANS).

Tanı Süreci

1. Klinik Görüşme: DSM-5 kriterleri doğrultusunda semptomların süresi (günde 1 saatten fazla) ve işlev kaybı değerlendirilir.
2. Ölçekler: Yale-Brown OKB Ölçeği (Y-BOCS) ile şiddet belirlenir.
3. Ayırıcı Tanı: Anksiyete bozuklukları, depresyon, şizofreni ve tik bozukluklarından ayırt edilir.

Kanıta Dayalı Tedavi Yöntemleri

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP): Korkulan durumla kademeli yüzleştirme ve kompulsiyonları erteleme.
• İlaç Tedavisi:
  SSRI’lar: Sertralin, Fluvoksamin (dozlar diğer bozukluklara göre %50 daha yüksek).
  Klomipramin: Tedavi dirençli vakalarda tercih edilen trisiklik antidepresan.
• Derin Beyin Stimülasyonu: İlaç/terapiye yanıt vermeyen şiddetli vakalarda nöroşirürjik seçenek.

Günlük Yaşam İçin Pratik Stratejiler

1. Tetkikleyicileri Tanıma: Kaygıyı artıran durumları önceden fark etmek.
2. "20 Dakika Kuralı": Kompulsiyonları 20 dakika erteleyerek dürtü kontrolü sağlama.
3. Dikkat Dağıtma Teknikleri: Zihni meşgul edecek aktiviteler (bulmaca, nefes egzersizi).
4. Uyku Hijyeni: Düzensiz uykunun semptomları şiddetlendirdiği bilinmektedir.

OKB ile İlişkili Diğer Bozukluklar

• Vücut Dismorfik Bozukluğu: Hayali fiziksel kusurlara takılma.
• Trikotillomani: Saç yolma dürtüsü.
• Ekskoriasyon: Deriyi yolma bozukluğu.

Aileler İçin Rehber İlkeler

• Ritüellere katılmamak, ancak eleştirel yaklaşmamak.
• "Bırak şunu!" gibi söylemler yerine "Bu düşünce senin kimliğin değil" gibi güçlendirici ifadeler.
• Tedavi sürecinde aktif destek sağlamak.