Multiple Skleroz (MS), merkezi sinir sistemini etkileyen kronik bir otoimmün hastalıktır. Beyin ve omurilikteki sinir liflerini çevreleyen miyelin kılıfının hasar görmesiyle ortaya çıkar. Genellikle 20-40 yaş arası genç erişkinlerde görülür ve kadınlarda erkeklere oranla 2-3 kat daha fazla rastlanır.
MS Hastalığının Temel Türleri
MS’in klinik seyri kişiden kişiye değişir. En yaygın formu Relapsing-Remitting MS (RRMS)’dir. Bu tipte ataklar halinde gelen nörolojik semptomlar, ardından kısmi veya tam iyileşme dönemleri görülür. Sekonder Progresif MS (SPMS) ise başlangıçta RRMS şeklinde seyrederken zamanla sürekli kötüleşmeye dönüşür. Primer Progresif MS (PPMS)’te ise başlangıçtan itibaren semptomlar giderek artar.
Belirtiler ve Erken Uyarı İşaretleri
- Görme Problemleri: Bulanık görme, çift görme veya optik nörit (göz hareketlerinde ağrı)
- Motor Güçsüzlük: Kol veya bacaklarda güç kaybı, yürüme güçlüğü
- Duyusal Değişiklikler: Uyuşma, karıncalanma, "elektrik çarpması" hissi (Lhermitte belirtisi)
- Koordinasyon Bozuklukları: Denge kaybı, titreme, baş dönmesi
- Otonomik Belirtiler: Mesane/barsak kontrol sorunları, cinsel işlev bozuklukları
Teşhis Sürecinde Kritik Adımlar
- Klinik Değerlendirme: Nörolojik muayenede refleks artışı, denge testleri.
- MRI Görüntüleme: Beyin ve omurilikte plak adı verilen lezyonların tespiti.
- BOS İncelemesi: Lomber ponksiyonla alınan sıvıda oligoklonal bant araştırması.
- Uyarılmış Potansiyeller: Sinir ileti hızını ölçen elektrofizyolojik testler.
Güncel Tedavi Yaklaşımları
- Atak Tedavisi: Yüksek doz intravenöz kortikosteroidler (5-7 gün metilprednizolon).
- Modifiye Edici Tedaviler:
- Enjeksiyonlar: İnterferon beta, Glatiramer asetat
- Oral İlaçlar: Fingolimod, Teriflunomid
- İnfüzyon Tedavileri: Ocrelizumab, Natalizumab
- Semptomatik Tedavi:
- Spastisite için Baklofen
- Yorgunluk için Amantadin
- Ağrı yönetiminde Gabapentin
Yaşam Kalitesini Artıran Öneriler
- Fiziksel Aktivite: Düzenli yüzme, yoga veya dirençsiz egzersizler kas spazmlarını azaltır.
- Beslenme: D vitamini takviyesi, antioksidan zengini besinler (ceviz, yeşil yapraklı sebzeler).
- Isı Yönetimi: Sıcak banyo/ortamlardan kaçınmak, soğuk kompres uygulamaları.
- Stres Kontrolü: Mindfulness meditasyonu ve nefes teknikleri atak sıklığını azaltabilir.
Gebelik ve MS İlişkisi
Hamilelik döneminde bağışıklık sistemindeki değişimler nedeniyle atak riski %70 azalır. Ancak doğum sonrası ilk 3 ayda risk artar. Emzirme, annede atak oranını düşürebilir. Gebelik planlayan hastaların tedavilerini nörologla yeniden düzenlemesi gerekir.
Yeni Araştırma Alanları
- Stem Hücre Tedavisi: Hematopoietik kök hücre nakli dirençli MS vakalarında umut vaat ediyor.
- Mikrobiyota İlişkisi: Bağırsak florası düzenlemesinin bağışıklık modülasyonuna etkisi araştırılıyor.
- Nöroprotektif Ajanlar: Sinir hücrelerini koruyan remyelizan ilaçlar klinik denemelerde.
Ne Zaman Acil Müdahale Gerekir?
- Ani görme kaybı veya konuşma bozukluğu
- Yutma güçlüğü veya solunum sıkıntısı
- Tam felç durumu
Bu belirtiler MS atağı veya nadir görülen akut transvers miyelit işareti olabilir.
