Marasmus, enerji ve protein alımında ciddi eksiklik sonucu gelişen, özellikle 5 yaş altı çocuklarda görülen ağır bir malnütrisyon (beslenme yetersizliği) türüdür. Yetersiz gıda alımı, enfeksiyon hastalıkları veya emilim bozuklukları nedeniyle vücudun enerji depolarının tükenmesiyle karakterizedir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, gelişmekte olan ülkelerde 5 yaş altı ölümlerin %45’inden sorumludur.
Marasmusun Nedenleri ve Risk Faktörleri
Temel nedeni kronik enerji açığıdır. Annenin yetersiz beslenmesi sonucu düşük doğum ağırlığı, erken ek gıdaya geçiş, enfeksiyonlar (ishal, tüberküloz, HIV), sosyoekonomik yoksunluk ve hijyen eksikliği başlıca tetikleyicilerdir. Anne sütü alamayan bebeklerde risk 4 kat artar. Psikososyal ihmal ve metabolik hastalıklar da predispozan faktörler arasındadır.
Belirtiler ve Klinik Bulgular
- Şiddetli Kilo Kaybı: Vücut ağırlığı beklenenin %60’ının altındadır.
- Kas ve Yağ Dokusu Kaybı: Kol ve bacaklarda belirgin incelme, kaburgaların belirginleşmesi.
- Yüz Görünümü: Yaşlı ve kırışık yüz ifadesi (monkey face).
- Cilt Değişiklikleri: Kuru, gevşek, pigmentasyon bozukluğu olan deri.
- Davranışsal Değişimler: Huzursuzluk, iştahsızlık veya sürekli ağlama.
- Vital Bulgular: Hipoglisemi nedeniyle hipotermi ve bradikardi.
Tanı Kriterleri
- Antropometrik Ölçümler:
- Kilo/boy oranı <-3 SD (WHO standartları)
- Üst kol çevresi <11.5 cm (5 yaş altı)
- Laboratuvar Bulguları:
- Serum albümin <2.8 g/dL
- Lenfosit sayısı <1500/mm³
- Düşük transferrin ve prealbümin
- Ayırıcı Tanı: Kwashiorkor, çölyak hastalığı, kronik enfeksiyonlar.
Tedavi Protokolü
- Acil Stabilizasyon:
- Hipoglisemi tedavisi (%10 dekstroz IV).
- Hipovolemide %0.45 NaCl + %5 dekstroz infüzyonu.
- Hipokalemi düzeltilmesi (oral/IV potasyum).
- Beslenme Tedavisi:
- Faz 1 (0-7 gün): 100 kcal/kg/gün, 1-1.5 g/kg/gün protein (F75 formülü).
- Faz 2 (2-6 hafta): 150-200 kcal/kg/gün, 3-4 g/kg/gün protein (F100 formülü).
- Rehabilitasyon: Yerel gıdalarla enerji yoğun beslenme (fıstık ezmesi, bitkisel yağ).
- Komplikasyon Yönetimi:
- Antibiyotik (ampisilin + gentamisin) enfeksiyon profilaksisi.
- Çinko, bakır, folik asit takviyesi.
- Vitamin A (6-12 ay: 100.000 IU tek doz).
Önleme Stratejileri
- Anne Eğitimi: İlk 6 ay sadece anne sütü, uygun ek gıda geçişi.
- Toplum Tabanlı Müdahaleler:
- Aylık büyüme takibi.
- Mikronütrien takviyeli un programları.
- Temiz su erişimi ve sanitasyon eğitimi.
- Sağlık Politikaları: Sübvansiyonlu beslenme programları, aşılama kampanyaları.
Uzun Dönem Komplikasyonlar
Tedavi edilmeyen vakalarda büyüme geriliği, öğrenme bozuklukları, bağışıklık yetmezliği ve kardiyak aritmiler gelişebilir. Erken tedavi başlanan çocuklarda bile boy kısalığı riski %30’dur. Nörogelişimsel gerilik özellikle ilk 2 yaşta maruz kalanlarda kalıcı olabilir.
Ailelere Kritik Öneriler
- Persantil eğrilerinde düşüş olduğunda pediatri uzmanına başvurun.
- Tekrarlayan ishal durumunda oral rehidratasyon sıvısı (ORS) kullanın.
- Evde hazırlanan mamalara bitkisel yağ ekleyerek enerji yoğunluğunu artırın.
