Makat Hastalıkları
Makat bölgesinde gelişen hastalıklar, kişilerin yaşam kalitesini ciddi derece düşüren ve toplum genelinde sık görülen durumlardır. Altta yatan nedene yönelik tedavi planlamaktır.
Makat Hastalıkları Nedir?
Makat (anüs) bölgesinde gelişen hastalıklar, kişilerin yaşam kalitesini ciddi derece düşüren ve toplum genelinde sık görülen durumlardır. Makat bölgesinde patolojik açıdan bir problem geliştiğinde sıklıkla ağrı, kaşıntı ve kanama gibi belirtilere neden olur. Makat bölgesinde baş gösteren sorunlar çoğunlukla daha da ciddileşmeden doktor takibi ile kendiliğinden veya evde uygulanacak tedavi yöntemleri ile ortadan kalkabilir.
Kalın bağırsaktaki suyun emilimi gerçekleştirdikten sonra vücut tarafından kullanılamayan besin maddelerinin (posa) dışarı atılmasını sindirim sisteminin sonunda yer alan makat (anüs) sağlamaktadır. Makattan itibaren içeri girildiğinde 5 cm’lik kısma anal kanal denir. Bu kanal içerisinde çok kritik öneme sahip sinir ve kas yapıları bulunmaktadır.
Makat hastalıklarının daha iyi kavramak adına rektum (kalın bağırsağı anüse bağlayan bölüm) ve anal kanalın anatomisini hakkında bilgi sahibi olmak faydalı olacaktır. Anal kanal sfinkter adı verilen kaslar ile çevrelenmiştir. Bu kaslar, dışkının dışarı atılması dışında anal kanalı sürekli kapalı halde tutarlar. Bu kas yapıları kişilerin dışkı kontrolünü veya dışkı tutmasını sağlamaktadır.
Makat bölgesinde (anal kanalın yaklaşık 2 cm içerisinde olan bölge) bezler bulunur ve bu bezler kas tabakaları arasında lokalize olur. Bu bezler vasıtasıyla anal kanalda kayganlık artar ve dışkının daha rahat hareket etmesini sağlanmış olur.
Son yıllarda teknolojide gelinen noktalar makat hastalıklarının tanı ve tedavisinde büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Makat bölgesinde gelişen çoğu hastalığın tedavisi gastroenteroloji ve genel genel cerrahi tarafından planlanır.
Makat Hastalıklarının Tipleri Nelerdir?
Anorektal hastalıklar ya da diğer bilinen adıyla proktolojik hastalıklar, kolon (kalın bağırsak), rektum (kolonun makat bölümüne yakın kısmı) ve makat kısmı (anal kanal) olarak 3 farklı bölgeya ayrılan bağırsaklarda meydana gelen hastalıkları ifade etmektedir. Makat bölgesinde ortaya çıkabilecek hastalık tipleri şunlardır:
Hemoroidal (Basur) hastalık: Hemoroidal hastalık hem dünyada hem de ülkemizde sık görülen bir rahatsızlıktır. Hemoroidler internal (iç), eksternal (dış) ve kombine hemoroidler olarak üç alt gruba ayrılır. Hemoroidler bağ dokusu, kas lifleri ve damarlardan oluşmuş yastıkçıklardır. İç hemoroid, rektum veya anüsün iç kısımlarında ortaya çıkan ve toplar damar genişlemeleri ile karakterize olan hemoroid türüdür. İç hemoroidler sarkma derecesine göre dört farklı evrede incelenir.
Dış hemoroid, anüsün dışını çevreleyen deri dokusu altında gelişen hemoroid tipidir. Bu hemoroidlerin bulunduğu bölgede zengin sinir yapısı olması nedeniyle kişiler şiddetli ağrı hissedebilirler. Kaşıntılı ve mavi renge yakın hemoroidler gözle görülebilirler. Şiddetli ağrı ve kanamaya neden olmayan dış hemoroidler kendiliğinden kaybolabilirler.
Makat (anal) kanser: Anüs çevresindeki dokuların çevresinde ya da içerisinde kanser hücrelerin oluşmasıyla gelişen bir hastalıktır. Anal kanserlerin çoğu HPV virusü (Human papilloma virus) ile ilişkilidir. Anal kanser belirtileri arasında rektal kanama, makat ağrısı ve zorlu dışkılama vardır. Bazı durumlarda kişiler makatta şişlik veya kitle hissedebilirler.
Tedavi, tümörün türü, yerleşim yeri veya büyüklüğü gibi faktörlere göre planlanır. Genel tedavide kemoterapi ve radyoterapiyi birlikte verilir. Erken evre ve küçük tümörlerde lokal eksizyon ile kanser dokusu çıkarılabilir. İleri evre ve diğer tedavilere cevap vermeyen vakalarda, abdominoperineal rezeksiyon yöntemi ile anal kanal, rektum ve kolonun bir kısmı çıkarılır.
Genital Herpes: Herpes Simpleks virüsü (HSV) kaynaklı enfeksiyon hastalığıdır. Genellikle cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. Genital bölge ve makat çevresinde ağrılı kabarcıklar şeklinde görülür. Ayrıca ateş, baş ağrısı ve nezle benzeri belirtiler klinik tabloya eşlik edebilir. Tedavide kesin sonuç verecek bir yöntem olmamasının yanında bazı antiviral ilaçlar belirtileri hafifletmede etkili olmaktadır.
Genital siğil: Genital siğil, cinsel yolla bulaşan enfeksiyon hastalıkları arasında sıklıkla görülmektedir. HPV virusü (Human papilloma virus) enfeksiyon sonucu hem erkeklerde hem de kadınlarda görülebilir. Genital bölgede saysı değişken olan ağrısız ve bazen sert olabilen kitleler (karna bahar benzeri) halinde ortaya çıkabilirler. Makat bölgesinde görülen siğiller genellikle kaşıntı, ıslaklık hissi veya kanama şeklinde kendini gösterir. Siğillerin tedavisinde ilaç, lazer ve ultrasonik dissektör (laser) gibi yöntemler tercih edilmektedir.
Anal (makat) fistül: Rektum ile makat derisi arasında bulunan yırtıklardır. Makat bölgesinde dışkılama sırasında şiddetli ağrı, kaşıntı ve akıntı ile karakterizedir. Ayrıca parlak, kırmızı renkli kanama görülebilir. Özellikle boyu kısa olan fistüllerin tedavisinde lazer yöntemi etkili sonuçlar vermektedir. Anal fistülün en sık nedenleri arasında inflamatuvar bağırsak hastalıkları (Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı) ve daha önceden yapılan ameliyatlar vardır.
Anal (makat) apse: Makat bölgesinde bulunan ve dışkıyı kayganlaştırmak için sıvı salgılayan bezlerin iltihaplanması sonucunda anorektal apseler oluşur. Makat bölgesinde şişlik, ağrı ve kaşıntı gibi klinik belirtilere halsizlik ve ateş gibi şikayetler de eşlik edebilir. Tedavide yalnızca cerrahi yöntem tercih edilir. Apse üzerinde küçük bir kesi açılır ve drenaj işlemi ile apse içerisindeki irin boşaltılır. Tedavi sonrasında makat bölgesinin hijyeni çok önemlidir.
Proktalgia fugaks: Az bilinen makat hastalıkları arasında olan Proktalgia fugaks, makat bölgesinde gece boyunca ani şekilde ortaya çıkan ağrı ile karakterize bir rahatsızlıktır. Kramp tarzındaki bu ağrı sıcak banyo, hafif masaj ve dışkının boşaltımı ile hafiflemektedir. Genel tedavi planı içerisinde steroid (kortizon) ve botoks enjeksiyonu, kas gevşetici ilaçlar ve genel anestezi altında levator kas bölgesine masaj vardır.
Makat Hastalıklarının Belirtileri Nelerdir?
Makat hastalıkların çoğu makat bölgesinde rahatsızlığa veya ağrıya neden olsa da altta yatan patolojiye göre farklı belirtiler ortaya çıkabilir.
Makat hastalıklarında en sık görülen bulgu veya belirtiler şunlardır:
• Dışkıya bulaşık olmayan, dışkılama sonrasında veya öncesinde açık kırmızı renkli kan görülmesi (iç hemoroid)
• Makatta ıslaklık
• Makat bölgesinde kaşıntı, yanma ve rahatsızlık hissi
• Makat çevresinde ağrılı şişlik
• Makat bölgesinde özellikle oturma sırasında artan ağrı (dış hemoroid)
• Makat çevresinde iltihabi akıntı
• Makat çevresinde kızarıklık
• Dışkılama sırasında huzursuzluk ve zorlanma
• Sert dışkılama sırasında yırtılma veya cam kırığı çıkarma hissi (anal fissür)
• Kanama bazen damlama şeklinde görülebilir (anal fissür)
• Dışkılama sonrasında saatlerce sürebilen makat ağrısı
• Anüs yakınında dolgunluk hissi
• Makat bölgesinde karnabahar şeklinde şişlik (makat siğil)
• Baş ağrısı, ateş, halsizlik, yorgunluk, üşüme ve titreme (anal apse)
• Bağırsak alışkanlıklarında değişiklik, dışkının incelmesi (anal kanser)
Makat Hastalıklarının Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?
Makat hastalıklarının nedenleri hastalığın tipine göre değişiklik göstermektedir. Toplumda en sık görülen makat hastalıkları ve bu hastalıkların nedenleri şunlardır:
Hemoroid (Basur)
• Dışkılama sırasında zorlanma veya ıkınma
• Tuvalette uzun süre oturma
• Obezite
• Zor doğumlar
• Ailesel yatkınlık
• Ters ilişki
• Lif oranı düşük besinler tüketmek
• Sık sık ağır kaldırmak
Yaş, hemoroid oluşumu içim önemli risk faktörlerinden biridir. Bunun temelinde rektum ve anüs içindeki damar yapısını destekleyen dokuların zamanla zayıflaması vardır.
Makat (Anal) Kanser
Makat kanserine yakalanama riskini artıran en önemli faktörden birisi Human Papilloma Virüs (HPV) enfeksiyonudur. Anal kanser vakalarının çoğunda bu enfeksiyon hikayesi yaygındır. Makat kanseri riskini artıran diğer faktörler ise şunlardır:
• İleri yaş
• Ters ilişki (anal ilişki)
• Bağışıklık sistemi baskılayan tedaviler
• Çok eşlilik (birden fazla cinsel partner)
• Sigara kullanımı
• Kronik fistül hastalığı
• Makat siğiller
Makat Fistülü
Makat fistülü genellikle makat çevresinde (makat iç yüzü ile makat dışındaki cilt arasında) görülen iltihaplı kanal şeklinde ortaya çıkan bir yapıdır. Makat bölgesinde bulunan bezlerin tıkanması ve makat apseleri, anal fistülün en sık nedenleri arasında yer alır. Diğer nedenler şunlardır:
• Kanser tedavisi (radyoterapi)
• Sıcak ve nem
• Obezite
• Travmalar
• İltihabi bağırsak hastalıkları (Crohn Hastalığı ve Ülseratif Kolit)
• Makat bölgesine uygulanan cerrahi işlemler
Anal Fissür (Makat Çatlağı)
Makat bölgesinde cilt yüzeyinde meydana gelen yırtık veya çatlaklar; özellikle makat bölgesinde yanma, hassasiyet ve kanamaya neden olabilir. Makat çatlağının en sık nedenleri şunlardır:
• Dışkılamada zorlanma ve sürekli olarak ıkınma
• Kronik kabızlık ve ishal
• İltihabi bağırsak hastalıkları (Crohn Hastalığı ve Ülseratif Kolit)
• Yetersiz sıvı tüketimi
• Lif bakımından düşük olan ürünler tüketmek
• Rektal termometre, kolonoskopi ve lavman yapılması sırasında yaşanılan travmalar (nadir)
Anal Apse
Anal kanal içerisinde bulunan ve bu bölgenin kayganlığını sağlayarak dışkılamayı kolaylaştıran anal bezler zamanla tıkanma veya enfeksiyonlara bağlı olarak iltihaplanır. Bu durum anal apse olarak adlandırılır. Apse gelişiminde etkili olan faktörler şunlardır:
• Makat çatlağı (anal fissür)
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar
• Anal bezlerin tıkanması
Diyabet, kalın bağırsak hastalıkları, kronik ishal, tüberküloz, makat çevresinde tahriş ve yaralanma gibi faktörler apse oluşumunu kolaylaştırmaktadır.
Makat Hastalıklarının Teşhisi
Makat hastalıklarının teşhisi doktorun hastanın şikayetlerini dinlemesi ile başlar. Hastadan alınacak geniş bir anamnez (hastalık öyküsü) tanı koyma aşamasında önemli bir yere sahiptir. Hastaya sorulması gereken sorular sorulur ve fiziksel muayene kısmına geçilir.
Fiziksel muayene sırasında kişiler diz-dirsek adı verilen pozisyona alınır. Daha sonra makat bölgesi detaylı bir şekilde incelenir. Makat bölgesinde çatlak, apse, kızarıklık veya hemoroid olup olmadığı incelenir. Rektal tuşe muayenesi sırasında anal kanal incelenir. Bu muayene sırasında hemoroid ve darlık varlığı ekarte edilir. Bu aşamada dışkı (gaita) tahlili hastalardan istenebilir. Kan testleri ile enfeksiyon ve kansızlık gibi bulgular değerlendirilir.
Anoskopi, anoskop olarak bilinen cihaz sayesinde rektum ve makat yakından gözlemlenlenebilir. Tüp şeklindeki cihazın ucunda bulunan kamera vasıtasıyla çıplak gözle görülmeyen sorunlar detaylandırılır.
Kolonoskopi, kalın bağırsağın tamamının görüntülenmesini sağlayan bir tanı yöntemidir. Bu işlem sayesinde kalın bağırsağın herhangi bir yerinde varolan problemler tespit edilebilir.
Makat Hastalıklarının Tedavisi
Makat bölgesinde ortaya çıkan şikayetlerin neden kaynaklandığını tespit ettikten sonra yapılması gereken altta yatan nedene yönelik tedavi planlamaktır. Makat hastalıklarının genel tedavisinde uygulanan işlemler veya tercihler şunlardır:
Beslenme ve diyet: Lif kaynaklı gıdaların tüketimini artırmak hem kabızlık problemini hem de hemoroid kaynaklı kanamaları azaltabilir. Tam tahıllı gıdalar, kuruyemişler, tohumlar (chia tohumu vs.), yeşil sebzeler, bezelye, nohut ve kuru fasulye gibi baklagiller lif bakımından zengin ürünlerdir.
Antibiyotik tedavisi: Makat bölgesinde oluşan enfeksiyon kökenli hastalıkların tedavisinde antibiyotikler tercih edilebilir. Özellikle makat apsesinin cerrahi tedavisi öncesi ve/veya sonrasında antibiyotik tedavisi uygulanabilir.
Antiviral ilaçlar: Asiklovir, Famsiklovir be Valasiklovir gibi ilaçlar, HSV virüsü kaynaklı anal bölge enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde kullanılabilir.
Ağrı kesici ilaçlar: Makat ağrısının semptomatik tedavisinde bu tip ilaçlar tedavi planına eklenebilir. Etken madde olarak parasetamol, naproksen ve ibuprofen içeren ilaçlar reçete edilebilir. Bu ilaçların bulantı, kusma ya da halsizlik gibi yan erkileri olabilir. Bu nedenle ağrı kesici ilaçlar hekim kontrolünde kullanılmalıdır.
Kabızlık önleyici ilaçlar: Genellikle dışkı yumuşatıcı veya dışkı gevşetici (laksatif) ilaçlar reçete edilebilir. Kabızlık nedeniyle dışkılamada zorlanan kişilere ve bazı cerrahi müdahalelerden (abse drenajı vb.) önce bu tarz ilaçlar verilebilir.
Hemoroid kremleri: Topikal olarak kullanılan kremler, hem kaşıntı hem de huzursuzluk hissini hafifletmede semptomatik etki gösterebilir. NSAID kremler hemoroid ağrısını ve enflamasyona karşı etkili sonuçlar vermektedir.
Makat Hastalıkları Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?
Makattan kan gelmesi tedavi edilmediğinde altta yatan problemler daha ciddi bir durum haline gelebilir. Küçük çaplı makat çatlakları tedavi edilmedikçe anal fistüllere (tünel şeklindeki yapılar) dönüşebilir. Kontrol altına alınamayan şikayetler kişilerin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Özellikle kişilerin iş ve sosyal yaşamı bundan olumsuz yönde etkilenebilir.
Şiddetli ve gizli şekilde gelişen kanamalar anemiye (kansızlık) neden olabilir. Kansızlığa bağlı baş dönmesi, yorgunluk ve halsizlik görülebilir.
Makat kanaması, anal bölgede bulunan tümörden kaynaklı ise tedavide yaşanacak gecikmeler metastaz riskini artıracaktır. Kanser dokularında evre atlaması ve metastaz, planlanan tedavi yönetimini oldukça zorlaştırabilir.
Ayrıca makat apsesi nedeniyle oluşan enfeksiyon komşu doku ve organlara yayılabilir. Bu durum kişilerde genel durum bozukluğuna sebep olabilir.
Makat Hastalıklarına Ne İyi Gelir?
Lif bakımından zengin gıdalar ile beslenme, yeterli sıvı alımı ve yağ tüketimini sınırlamak dışkının daha yumuşak kıvamda olmasını sağlayabilir. Bu sayede dışkılama işlemi daha rahat yapılabilir. Sabahları aç karnına 1 yemek kaşığı saf zeytinyağı tüketilebilir.
Enfeksiyon ve kanserden korunma amaçlı ters ilişkiden uzak durma, kondom kullanımı, HPV aşıları ve sigara kullanmama gibi tedbirler faydalı olmaktadır.
Makat bölgesindeki kasları gevşetmesi adına sıcak su oturma banyosu faydalı olabilir. Bu yöntem ile kaşıntı ve tahriş yakınmalarını hafifletilebilir. Ayrıca iyi bir anal hijyen makat bölgesinde gelişecek tahriş ve enfeksiyon riskini azaltacaktır.
Makat apsesi operasyonu geçiren kişiler veya hemoroid şikayeti olan kişilerin dışkılama sonrasında makat bölgesini ılık su ile temizlemesi gereklidir.
Makat bölgesine uygulanacak buz terapisi hem hemoroid şikayetlerini hem de ağrı ve şişlik gibi belirtileri hafifletecektir.
Makat Hastalıkları Ameliyatı
Hemoroid tedavisinde hemoroid şiddetli değilse ameliyat dışında tercihler gündeme gelebilir. Lastik band ligasyonu ile hemoroid etrafına band yerleştirir ve bu bölgedeki kan akışı ciddi oranda kesilir. Bunun sonucunda hemoroid memesinde küçülme gerçekleşebilir. Kızılötesi lazer tekniği ile iç hemoroidlerin kan akışı kesilir ve hemoroid memeleri büzüştürülür.
Çok ağrılı, ciddi kanamalı ve ileri evre (iç hemoroid) hemoroidlerin tedavisinde cerrahi yönetemler tercih edilmektedir. Eksizyonel hemoroidektomi yöntemi ile hemoroid yapısı tamamen çıkarılır. Hemoroid arter ligasyonu yönteminde doppler tekniği ile hemoroidi besleyen damar yapısı bulunur ve kan akışı kesilir. Buna ek olarak sarkan hemoroid memesi yerine dikilir.
Makat apsesinin cerrahi tedavisinde drenaj işlemi yapılır. Drenaj, kelime itibari ile apse içindeki iltihaplı sıvının boşaltılması anlamında kullanılır. İltihaplı kısım çıkarıldıktan sonra iç kısım steril su ile defalarca yıkanır. İşlemden önce veya sonra antibiyotik tedavisi verilebilir.
Makat fistüllerinin (makatta tünel) tedavisinde fistülün başlangıç ve bitiş kısmı tespit edildikten sonra bu iki uç cerrahi dikiş ile bağlanır. Bu açıklık zamanla iyileştikçe dikiş ipleri aşağıya doğru sarkma yaparak fistül kanalı kapanmış olur.
Gebelikte Makat Hastalıkları
Hamilelik ilerledikçe uterus da genişler ve makat bölgesindeki damarlar üzerinde ciddi bir baskı oluşturabilir. Bunun sonucunda bölgedeki damarlar genişler ve ağrılı bir klinik ortaya çıkabilir. Gebelik süresince artan progesteron hormon seviyeleri damar duvarlarını gevşeterek hemoroid riskini artırabilir.
Hamilelik süresince yaşanılan kabızlık şikayeti makat bölgesinde çeşitli problemlere neden olabilir. Özellikle doktor kontrolü dışında alınan demir takviyesi de kabızlık riskini artırmaktadır.
Gebelik süresince kilo alımı anal apse riskini artırmaktadır. Hamilelik döneminde gelişen anal apselerin tedavisi cerrahi yöntemler eşliğinde tamamlanır. Kişiye uygun en iyi tedavi, kadın hastalıkları ve doğum uzmanı hekimlerin görüşü alınarak genel cerrahi uzmanı hekimler tarafından netleştirilmektedir.
Makat çatlağı ve makat fistülü gibi makat bölgesinin iyi huylu hastalıklarının tedavisi kadın hastalıkları ve doğum uzmanı ile birlikte genel cerrahi hekimleri tarafından planlanmaktadır.
Bebeklerde ve Çocuklarda Makat Hastalıkları
Makat hastalıkları bebeklik ve çocukluk döneminde çok nadir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Makat bölgesinde gelişecek problemlerin tanı ve tedavisinde Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları bölümü ilgilenmektedir. Bazı vakalarda çocuklar, Çocuk Cerrahisi bölümüne sevk edilebilir. Yetişkinlere kıyasla çocuklara uygulanacak tedavi yöntemleri daha karışık ve kritiktir.
Çocuklarda ve bebeklerde beslenmeye (ek gıdalar, inek sütü vb.) bağlı gelişen kabızlık şikayetleri makat bölgesinde çeşitli problemlere yol açabilir. Hemoroid ve makatta kanama, uzun süren kabızlık neticesinde ortaya çıkabilir. Enfeksiyonlar, anal fissürler, polipler ve iltihabi bağırsak hastalıkları makat bölgesinde meydana gelen kanamanın nedeni olabilir.
Makat Hastalıklarında Hangi Doktora Gidilir?
Makat bölgesinde oluşan rahatsızlıklar çok sık karşılaşılan bir durum olsa da çoğunlukla kişiler bu tarz şikayetlerini dile getirmekten kaçınır ve doktora gitme eylemini geciktirir. Bu durum erken tanı ve tedavi şansını engelleyerek iyileşme periyodunun uzamasına neden olur.
Ayrıca makat bölgesinde gelişen kaşıntı, yanma, ağrı veya kanama gibi belirtiler direk hemoroid ile ilişkilendirilmesi sonucunda kişiler doğru tedaviden uzak kalmaktadır.
Makat hastalıkları ile esas ilgilenen bölüm Dahiliye ve Genel Cerrahi bölümüdür. Bu bölümlerde yapılacak ayrıntılı tanı ve tetkikler sonucunda makat hastalıkları tespit edilir. Daha sonra tedavi aşamasına geçilir.
Hastalar makat bölgesinde ağrı, kanama, yanma, şişlik ve bağırsak alışkanlıklarında değişiklik yaşadığında mutlaka bir hekime başvurması gereklidir.