Lomber Ponksiyon Nedir?
Lomber ponksiyon, beyin omurilik sıvısından örnekler alınarak çeşitli hastalıkların tedavisinden kullanılan bir tekniktir.
Lomber ponksiyon (LP) 100 yılı aşkın süredir çeşitli hastalıkların tanı ve tedavisinde kullanılan tıbbi bir tetkiktir. Kan-beyin bariyeri içerisinde bulunan ve nörolojik sistemi çevreleyen BOS’tan (beyin omurilik sıvısı) örnek alınarak incelenmesine imkan sağlar.
Tanısal LP
Lomber Ponksiyon en sık tanı koymak ve çeşitli hastalıkların seyrini takip etmek için kullanılır. BOS olarak adlandırılan ve nörolojik sistemi saran sıvının belirli bileşenleri vardır. LP aracılığıyla elde edilen BOS örneği biyokimyasal olarak incelenir. Ayrıca sıvı içerisinde dolayısıyla da nörolojik sistemde mikroorganizma olup olmadığı kontrol edilebilir. Örneğin menenjit gibi ölüme varan hasarlara sebep olabilecek hastalığın tanısı LP uygulaması ile konularak tedaviye başlanabilir.
Tedavi Edici LP
LP yalnızca tanı koymak amacıyla kullanılmaz. Kana verilen veya oral yolla kullanılan ilaçlar kan-beyin bariyerini geçemediğinden dolayı tedavi yetersiz kalacaktır. Bundan dolayı sinir sistemini ilgilendiren bir hastalıkta kullanılacak ilaçlar doğrudan BOS’a LP aracılığıyla verilir.
Lomber Ponksiyon Hangi Hastalıklarda Yapılır?
Lomber Ponksiyon uygulaması tanı koyma ve tedavi etme amacıyla kullanılmaktadır. Tanısal LP merkezi sinir sistemini etkileyen enfektif, iltihabi ve tümöral hastalıklarda BOS’tan örnek alınarak biyokimyasal ve mikrobiyolojik olarak incelenmesine imkan sağlar. Tanısal LP kullanılan hastalıklar arasında
- Menenjit
- Ensefalit
- Lösemi veya lenfomaya bağlı meningeal infiltrasyon
- Multipl Skleroz
- Guillain Barre sendromu
- Kronik demiyelinizan polinöropati
- Miller Fisher sendromu
yer almaktadır.
Tedavi edici LP Pseudotümör serebri hastalığında kafa içi basıncın düşürülmesi, omurilik yoluyla genel anestezi verilmesi, nörolojik tümörlere kemoterapi tedavisi tedavi edici LP kullanılan durumlar arasında yer almaktadır.
Lomber Ponksiyon Kimlere Uygulanmaz?
Lomber Ponksiyon her durumda uygulanamaz. Özellikle uygulama bölgesinde var olan cilt enfeksiyonu, kanama bozukluğu, bilinç kaybı, kafa içi basınç artışı gibi durumlar lomber ponksiyon kontrendikasyonları arasında yer alır. Lordoz, skolyoz gibi omurga şekil bozuklukları bazı durumlarda LP’ye engel olabilir. Merkezi sinir sisteminde veya omurilikte kitle olması, kullanılan bazı ilaçlar diğer kontrendike durumlar arasında yer almaktadır. Bunlarla birlikte LP uygulamasını istemeyen bir hastaya da LP uygulanamaz.
Lomber Ponksiyon Nasıl Yapılır?
Lomber ponksiyon uygulaması öncesinde sorumlu hekim işlemin nasıl yapılacağını, risklerini ve olası komplikasyonları hastaya açıklamalıdır. Hasta onay vermediği sürece LP yapılamaz. Uygulama uygun şartlar altında lomber ponksiyon seti kullanılarak yapılır. Eğer acil bir durum söz konusu değilse 2 saat öncesinde sakinleştirici ilaçlar, 1 saat öncesinde lokal anestezik kremler uygulanır. Lomber ponksiyon aşamaları hastanın uygun pozisyona getirilmesi, sterilizasyon, giriş, basınç ölçümü ve örnek alma şeklinde sıralanabilir.
Lomber ponksiyondan doğru sonuçlar elde etmek ve işlem sonrası riskleri en aza indirmek için işlemin doğru pozisyonda yapılması büyük önem taşımaktadır. Yanlış pozisyonlarda yeterli BOS elde edilemez ve basınç yanlış ölçülür. Ayrıca kan ve diğer dokuların BOS’a karışması yanlış sonuç elde edilmesine sebep olur. Yetişkinlerde LP için “lateral dekübit” olarak adlandırılan pozisyon kullanılır. Hasta sedye üzerine yan yatar pozisyonda uzanır ve dizlerine kendine doğru iyice çeker. Hastanın yatay eksene dik ve omuzların aynı hizada olması doğru pozisyon için önemlidir. Bebeklerde ve çocuklarda farklı pozisyonlar kullanılabilir.
Hastanın uygun pozisyon alması sağlandıktan sonra girişimin yapılacağı bölge tespit edilerek işaretlenir. Lomber ponksiyon için genellikle L(lumbar) 3-4 veya 5-6. omurlar arası bölge tercih edilir.
LP bölgesi tespit edildikten sonra sterilizasyon uygulanır. İşlemin bütün adımları steril şartlar ve ekipmanlar ile gerçekleştirilir. İşaretlenen bölgeden lomber ponksiyon iğnesi ile girilir. İğne valfi açılarak öncelikle BOS basıncı ölçülür. BOS basıncındaki değişimler çeşitli hastalıklar hakkında fikir sahibi olmaya yardımcı olacaktır. Ardından 2-3 tüp BOS alınarak işlem tamamlanır.
Çocuklarda Lomber Ponksiyon
Çocuklarda anatomik yapıların boyutları yetişkinlerden farklıdır. Bundan dolayı yetişkinlerle aynı lomber ponksiyon prosedürü uygulanamaz. Çocuklarda LP pozisyonu farklılık gösterir. Yetişkinlerdeki yatay pozisyondan farklı olarak çocuklarda oturur pozisyonda gerçekleştirilir. Ayrıca işlem sırasında çocuğun hareketsiz kalmasını sağlamak amacıyla yardımcı kişiler tarafından omuzlarından tutulması gerekebilir. Çocuklarda kullanılan LP iğnesi de farklılık göstermektedir.
Ultrasonlu LP
Ultrason başlı başına tanı aracı olduğu gibi çeşitli tıbbi girişimlerde rehber olarak kullanılabilen zararsız bir görüntüleme yöntemidir. Omurları tespit edilemeyen veya kemiklerde şekil bozukluğu olan hastalarda lomber ponksiyon ultrason eşliğinde gerçekleştirilir. Obezler, gebeler, başarısız LP geçirenler ve anatomik engelleri bulunanlarda ultrason LP başarısını artırırken zamandan tasarruf etmeyi de sağlar.
Lomber Ponksiyon Sonrası
Lomber Ponksiyon uygulanacak işlemin türüne göre genellikle 20-30 dakika gibi bir sürede tamamlanmaktadır. İğnenin çıkarılmasının ardından operasyon bölgesine 2-3 dakika gazlı bezle bası uygulanır. Olası akıntı ve kanamaların kesilmesinin ardından bölge pansuman ile kapatılır. İşlem sonrası hasta en az 30 dakika sırt üstü uzanır. 24 saat boyunca hastanede ve/veya evde hasta mümkün olduğunca istirahat etmelidir.
Acil durumlar dışında genellikle LP öncesi hastaya sakinleştirici ilaç verilmektedir. Hasta bu ilacın etkinsindeyken hareket etmemeli, yedirip içirilmemeli ve yalnız bırakılmamalıdır. Kişi kendini iyi hissettiğinde hareket edebilir. LP sonrası bazı durumlarda hastane istirahati gerekebilir. Kişiye serumla sıvı desteği verilir. Ağrısı olanlara IV (damar içi) ağrı kesici uygulanabilir. LP sonrası 48 saate kadar ağır aktivitelerden uzak durulması gerekir.
Lomber Ponksiyon Sonrası Riskler Nelerdir?
Lomber ponksiyon son derece kolay bir işlemdir. Hastalar kısa süre içerisinde normal hayatlarına dönebilirler. Ancak her invaziv işlemde olduğu gibi düşük oranlarda da olsa bazı riskleri söz konusudur. Lomber ponksiyon komplikasyonları genellikle nadir görülen durumlar olmakla birlikte göz ardı edilmemelidir.
LP Sonrası Baş Ağrısı
Lomber ponksiyon sonrası baş ağrısı en sık görülen durumdur. Yaklaşık 3 hastadan birinde görülmektedir. Operasyon ardından baş ağrısı 24-48 saat sonra ortaya çıkar. Hastalarda baş ağrısının şiddeti farklılık gösterebilir. Hafif baş ağrıları ile mücadelede sırt üstü düz bir şekilde uzanmak etkili bir yöntem olabilir. Ayrıca kişi sıvı tüketimini artırmalıdır. Gerekirse damar yoluyla sıvı desteğine başlanabilir. Daha şiddetli baş ağrılarında oral analjezikler (ağrı kesici) kullanılabilir. Aspirin kana eğilimini artırdığından dolayı kullanılmamalıdır.
LP Sonrası Bel Ağrısı
LP sonrası en sık görülen sorunlardan bir diğeri bel ağrısıdır. Fiziksel travmadan dolayı birkaç gün bel ağrısı görülmesi normaldir. Daha düşük olasılıkla ise sinir köklerindeki hasara bağlı olarak geçici duyu kaybı görülebilir.
Enfeksiyon
Deri bütünlüğünün bozulduğu birçok girişimde olduğu gibi lomber ponksiyonda da enfeksiyon riski bulunmaktadır. Ortam şartları, cildin ve malzemelerin doğru sterilize edilmemesi enfeksiyon oluşmasına sebep olabilir. LP sırasında enfeksiyona bağlı olarak başlıca menenjit, apse ve omurilik iltihabı ortaya çıkabilir.
Kafatası İçi Kanama
Lomber ponksiyon sonrası çok nadir görülen sorunlardan bir diğeri ise kafatası içerisinde kanamalardır. Kafa içi basıncın hızlı ve ani düşüşü damarlarda yırtılmalara sebep olabilir. Özellikle LP sonrası bir haftadan uzun süren baş ağrısı görüldüğünde kanama ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır.
Beyin Fıtığı
Serebral herni (beyin fıtığı) özellikle kafa içi kitle varlığında ortaya çıkabilir. Kafa içi kitleler (tümör, apse, kanama) basıncı artışına sebep olur. Kafa içi basınç yüksekliği LP sonrasında nörolojik dokuların omurilik kesesi içerisine fıtıklaşmasına sebep olabilir. Seyrek görülen durumlardan biridir.
Kranial Sinir (Kafa Çifti) Hasarı
Lomber ponksiyonda BOS basıncının düşmesine bağlı olarak omurilik soğanından çıkan ve kranial sinir olarak adlandırılan sinirlerde hasar ortaya çıkabilir. Seyrek görülen bir durumdur. En sık çift görme ve işitme bozukluğu ortaya çıkar. 400 hastadan birinde ortaya çıkan bu durumlar genellikle geçici olmakta ve bazı durumda kişi farkına varmamaktadır.
Lomber Ponksiyon ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Lomber ponksiyon nereden yapılır?
Lomber ponksiyon belden uygulanır. Omurlar içerisinde yer alan omurilik çeşitli zarlarla çevrilidir. Bu zarlar beyin ve omuriliği çevreler. BOS merkezi sinir sistemini kaplayan ve bu zarların içini dolduran sıvıdır. İğne yardımıyla omurlar arası boşluktan girilerek omuriliği saran keseye ulaşılması işlemidir.
Lomber ponksiyon neden yapılır?
Lomber ponksiyon beyin omurilik sıvısından örnek alma, kafa içi basıncı düşürme, omurilik içerisine ilaç verme ve kemoterapi amacıyla uygulanan yöntemdir. Özellikle menenjit, ensefalit gibi hastalıklarda tanının konması ve tedaviye kısa sürede başlanması açısından önemli faydaları bulunmaktadır.
Lomber ponksiyon hangi seviyeden yapılır?
Lomber ponksiyon uygulaması uygun pozisyonda genellikle L (Lumbar) 3. ve 4. veya 4. ve 5. omurlar arasından yapılır. Bu bölge kuyruk sokumu üstlerine denk gelmektedir. Omurilik L1-2 seviyelerinde sonlanmaktadır. Bu bölgenin altında araknoid kese devam ettiğinden dolayı BOS’a güvenli erişim sağlanabilir.
Lomber ponksiyon acıtır mı?
Lomber ponksiyon öncesinde genellikle lokal anestezik kremler ve sakinleştiriciler kullanılır. Ancak genel anestezi kullanılmadığından dolayı iğnenin cilt ve cilt altı dokulardan geçişi hastaya ağrı verebilir. Acı duyulmaması için cilt altına anestezik madde enjeksiyonu yapılabilir. Bu durumda hasta daha az ağrı hissedecektir.
Lomber ponksiyon ne kadar sürer?
Lomber ponksiyon hazırlığın ardından yaklaşık olarak 15- 20 dakika kadar sürmektedir. Sonrasında hasta yarım saat sırt üstü uzanır pozisyonda dinlenmelidir. Sakinleştirici etkisi ortadan kalktıktan sonra kişi hareket edebilir. Operasyon sonrasında hastanın durumuna bağlı olarak hastanede kontrol altında tutulabileceği gibi taburcu da edilebilmektedir.
Lomber ponksiyon sonuçları ne zaman çıkar?
Lomber ponksiyon ile alınan BOS incelemeleri ilk yarım saat içerisinde başlar. Biyokimyasal inceleme sonuçları aynı gün içerisinde çıkarken mikrobiyolojik inceleme ve kültür sonuçları 2-5 gün sürebilir. Lomber ponksiyonun yapılış amacı yapıldığı sonuçların çıkış süresini değiştirmektedir.
Lomber ponksiyon sonrası baş ağrısı ne kadar sürer?
Lomber ponksiyon sonrası baş ağrısı en sık sorunlardan biridir. Genellikle operasyondan 24 saat sonra ortaya çıkan baş ağrısı ayağa kalkmakla şiddetlenir. 2-3 gün içerisinde hasta normal hayatına dönecektir. Baş ağrısı 1 haftaya kadar devam edebilir ancak daha uzun süren baş ağrısı söz konusu olduğunda doktora başvurunuz.