Lökoplaki, ağız mukozasında beyaz veya gri renkli kalınlaşmalarla kendini gösteren bir durumdur. Genellikle dil, diş eti, yanak içi veya damakta ortaya çıkan bu lezyonlar, kazımayla çıkmayan yamalar şeklinde görülür. Tütün kullanımı ve kronik tahrişle ilişkili olmakla birlikte, bazı durumlarda kanser öncesi değişikliklerin habercisi olabilir.
Lökoplakinin Temel Nedenleri
Lökoplaki gelişiminde en önemli risk faktörü uzun süreli tütün kullanımıdır. Sigara, puro, çiğneme tütünü ve enfiye gibi ürünler ağız mukozasında kronik irritasyona yol açar. Alkol tüketimi, tütünle birlikte riski katlar. Keskin kenarlı dişler, uyumsuz protezler veya sürtünme yapan dolgular gibi mekanik tahriş kaynakları da önemli etkenlerdir. Nadiren HPV enfeksiyonu veya bağışıklık sistemi zayıflığı da lökoplakiye zemin hazırlayabilir.
Belirtiler ve Klinik Özellikler
- Görünüm: Süt beyazından grimsi beyaza kadar değişen, sınırları belirsiz yamalar
- Yapı: Pürüzlü veya kadifemsi doku; bazen çatlaklı yüzey
- Lokalizasyon: En sık dil kenarları, dişeti-dudak birleşimi ve ağız tabanı
- Semptomlar: Genellikle ağrısızdır, ancak sıcak/baharatlı gıdalarda yanma hissi olabilir
- Önemli Uyarı: Kanama gösteren, hızla büyüyen veya sertleşen lezyonlar malign dönüşüm işareti olabilir
Teşhis Sürecindeki Adımlar
Tanıda ilk basamak, lezyonların detaylı klinik muayenesidir. Şüpheli durumlarda insizyonel biyopsi altın standarttır. Patolojik incelemede;
- Hiperkeratoz (aşırı keratin birikimi)
- Epitel hücrelerinde displazi (anormal hücresel değişiklikler)
- Bazal membran bütünlüğünün değerlendirilmesi
araştırılır. Gerektiğinde toluidin mavisi boyası ile vital boyama yapılabilir.
Tedavi Yaklaşımları
- Tahriş Kaynaklarının Ortadan Kaldırılması:
- Tütün ürünlerinin bırakılması
- Kırık dişlerin tedavisi veya uyumsuz protezlerin yenilenmesi
- Medikal Tedaviler:
- Topikal retinoid kremler (displazi varlığında)
- Antiviral ajanlar (HPV ilişkili lezyonlarda)
- Cerrahi Yöntemler:
- Lazer ablasyonu (yüzeysel lezyonlarda)
- Elektrokoterizasyon
- Klasik eksizyon (şiddetli displazi varlığında)
- Takip Protokolü:
- 3-6 aylık aralıklarla klinik kontroller
- Nüks durumunda tekrar biyopsi
Malign Potansiyel ve Risk Yönetimi
Lökoplakide malign dönüşüm riski %3-17 arasındadır. Risk faktörleri:
- Eritrolökoplaki (beyaz-kırmızı alacalı görünüm)
- Dil kökü veya ağız tabanı lokalizasyonu
- Heterojen yüzey yapısı
- İmmünsüpresyon öyküsü
Bu hastalarda 3 ayda bir ağız kanseri taraması şarttır.
Korunma Stratejileri
- Tütün ve alkol kullanımının sonlandırılması
- Diş hekimi kontrollerinin düzenli yapılması
- Günde iki kez yumuşak kıllı fırçayla diş fırçalama
- Protez kullananların gece protez çıkarma alışkanlığı
Ne Zaman Acil Başvurulmalı?
- Lezyonda ani büyüme veya renk değişimi
- Yeme-içme zorluğu
- Boyunda lenf bezi büyümesi
- İyileşmeyen ağız yaraları
Lökoplaki tedavisinde multidisipliner yaklaşım esastır. Diş hekimi, kulak-burun-boğaz uzmanı ve patolog işbirliğiyle yürütülen tedavilerde erken müdahale, kanser dönüşümünü önlemede kritik rol oynar.
